Quantcast
Channel: Mizo Society & Culture – Mi(sual)
Viewing all 129 articles
Browse latest View live

Mizo ka ni lo.

$
0
0

Naupang te ka nih aṭangin ka nu leh pa-in Mizo kan ni an ti ṭhin. Ka chi pui te pawhin Mizo kan ni an ti ve bawka, Mizo emaw in tiin kum tam tak ka lo hmang ral ve ta reng mai. Mahse Mizo ka ni lo tih ka hre ve ta.!

Mizo chu tute nge ni?

Mizo chu Mizoram,India-ah a piang ngei tur a ni. A nu leh pa pawh chuta piang an ni ve ngei tur a ni. Lusei ṭawng an thiam ngei bawk tur a ni. Chutiang an nih loh chuan Mizoram mi nihna( Indian Sitizen) nei mahse an nu leh pa te thlenga Mizorama piang an nih loh chuan hnawhchhuah an tawk leh tho tho. Mizo-ah chhiar an ni chuang lo.

An nu leh pate aṭang renga Mizorama piang leh sei lian an nih a, zo hnahthlak an nih bawk chuan Fanai, Bawitlung,Hmar,Tuallawt, Ralte, Khiangte, Tlau, Colney etc. ni rawh sek sek Mizo-a ngaih vek an ni.

Burma mi Lusei dik tak Chhakchhuak( Hualngo,Hualhang,Hualhnam,etc.) pawh ni rawh sek sek kan pi leh pu te thlenga Mizoram-a piang an nih loh chuan Mizo-ah ngaih kan ni thei tak tak lo. Heng Burma rama Fanai, Bawitlung,Tuallawt, Zahau chu sawi loh kei ni Hualngo ho tak ngial pawh Burma mi tih kan ni tho tho. Lo intih Mizo vak-in awmzia a nei thui lo ṭhin hle.

Tunge ka nih?

Ka nu chu Sialsuk mi a ni a ka pa erawh chu Thingsai Mizoram ve ve an ni.Kei pawh 1982 khan Sialsuk ah ka piang vea.Mahse rambuai leh harsat vangin dinhmun tha zawk beisei in ka pa chuan Burma ram pem zai a rel ta a.1983 khan Mizoram kan chhuhsan a Burma Tahan khawpui ah chuan kan in bengbel ta a ni.Chu tia Mizoram kan chhuahsan tak ah chuan Mizo ni tawh lo in CHin ka ni tawh tihna  ani. Kan insawifiah leh deuh dawn chuan Hualngo Chin, Tuallawt Chin, Fanai Chin, Bawitlung Chin, Tlau Chin, Kawlni Chin te etc.,,,pawh kan ti thei awm e. CHIN erawh chuan Burma ram chhunga Zo hnahthlak zawng zawng a huam vek a ni.

Chin hi Mizo em ni ?

Teuh lo mai. Mizo hi Chin a ni lo bawk awm e. Mahse an nihna erawh a inang chiah a ni. Chin chuan Burma ram chhunga Zo Hnahthlak zawng zawng a huam ang bawkin Mizo chuan India ram chhunga Zo Hnahthlak zawng zawng a huam a ni.

Chin Zo Hnahthlak zawng zawng hi India ramah intih Mizo a theih loh laiin India ram chhunga Zo Hnahthlak zawng zawng hi Burmma ramah chuan i rawn in ti CHIN ve thei a ni mahse intih MIZO chu a theih loh vang. Kan phal lo ni lovin Ram roreltute thuneihna zawk a ni.

MIZO emaw ka lo inti ṭhin

Mizo ka ni tiin ka naupan lai chuan ka inchhuang viau maia chumi avang chuan Mizo ram pawh kal ka chak zek zek ṭhin.Ka nu leh pa te lah chuan i pi leh pu te Sialsuk ah an la awm i nu teii te i patea  te ho nuam i ti viau ang min ti thin.Tichuan Burma ram chu ka pa beisei a lo phak loh a vangin kum 1998-ah kan pianna Mizoramah kan let ve hlawl mai nuam pawh ka ti phian mai, ṭhian fel tak tak pawh ka chhar ve ṭeuh mai.Mahse kan awm rei tawlh tawlh a ka rin ang a lo ni lo tawp mai.Kan chhungte ka nu u leh nau fa te chuan min en dan a dang ka pianna khua Sialsuk tia ka lo inchhuan ruk ve na pawh a bo ta.Then leh rual ten Burma mi,Burma return,Ngapih vawih khumhnu hmuhsitna tawngkam kan dawn nual a vang in tlai khat chu chawi ei lai in ka pa hnenah,”Ka pa Mizo ka ni duh lo,in duh leh nangni Mizo in ti rawh u,Kei chu Chin ka ni ka tia,ka pa chuan i thalo i kawm thin a chuvang a nih kha a tia”,Chin ka ni tho tho Mizo ka ni lo Kawlni-Chin ka ni mai ka ti a ka pa chuan engmah a sawi  lo. Kum rei tak lo awm tawh pawh Ram lehkha pawh nei vek mahse Burma mi tiin min lo sel tho tho tlat a lom. An mawh lo ve, ka chhungte leh thenrual te pawh ka mawh hran lo, a Mizoram mipui te pawh ka mawh hran lo ve. Mizoram mi nih chu ka chak viau na chhan tur awm chuang ang le! Min duh loh miau si chuan Mizo ka ni ka inti leh ngai tawh lovang. Mizo i ni em?tiin miin min zawt se, ni lo Kawlni-Chin ka ni ka inti tawh ang. Mizoramin Burma rama Zo Hnahthlak ho zawng zawng hi MIzoram nihna Sitizen min pek hunah chauh Mizo ka ni e ka ti leh chauhvang.

CHIN hi hnam a ni lo ang bawkin MIZO tih pawh hnam a ni chuang lo. Chin-in a huam zo hnahthlak zawng zawng hi Mizo-in a huam zo hnahthlak zawng zawng an ni a tam zawk chu. Asho Chin hi Mizoramah an awm ve lo mai thei, chuti a nih chuan Mizo an ni ngai dawn lo tihna a ni. Chutiang bawkin Burma rama awm zo hnahthlak then khat chu Mizoram-ah an awm lo mai thei. Mizo-in a huam ai Chin-in a huam hi a zau zawk a nih hmel, tunhrihah chuan. Ka rilrua awm reng chu Asho Chin hi Mizoramah an la awm lo ta a, han awm ta se Mizoram Sitizen nihna te nei ve ta se Burma mi tia sel an ni ve leh tho tho ang em le?

American mi ni tur chuan Siṭizen nih a ngai. Enghnam pawh ni rawh sek sek Siṭizen a nih chuan American tih an ni vek. Siṭizen an nih hnuah thil sual ti mahse hnawh chhuah an ni leh tawh ngai lo. A tisualtu an hrem mai zawk ṭhin. Siṭizen ni lo va America-a awm te hi thil sual an tih lem loh chuan hnawh chhuah an ni ngai lo, zalen takin mahni nun khawchhuah nan hna an thawk ve bawrh bawrh mai.

Inlak hranna em ni?

Heng zawng zawng hriat hi inlak hranna ni lovin mahni nihna inhriat chianna zawk a ni a. Burma rama Zo Hnahthlak zawng zawng te hian kan nihna kan inhre lo lutuk avangin kan rilru hi ka hliam leh ṭhin. Mahni nihna hriat chian hi a hun tawh tak zet a ni. Burma mi i nih chhung chu eng tikah mah Mizo i ni ngai lovang tih kha ka sawi ni lovin ka eksipirian ve mai mai chu a nia. Hnam inlakhranna ka sawi lova Ram mi nihna chunng chang a ni e. America mi chu American, Mizoram mi chu Mizo, Burma rama cheng Zo ho zawng zawng chu Chin. Burma Zo hnahthlak te hi USA-ah American an nih theih laiin Mizoramah Mizo an ni thei tlat lo hi mak ka tih ve pakhat chu a ni. Vai pawh Mizorama piang a nih chuan Mizo tih ve mai zawk tur hi a nia sin le!

Engpawh ni se Mizo kan ni lova CHIN kan ni zawk e. CHIN zawng zawng hi Lusei, an ni lo ang bawkin Lusei zawng zawng hi Chin an ni vek kher lo. Hualngo erawh Chin kan ni vek. Tuallawt pawh Chin an ni vek lo, Bawitlung pawh Chin an ni vek lo, Fanai pawh Chin an ni vek lo, Mara pawh Chin an ni vek lo. Lusei hi Mizo an ni vek lo, Fanai pawh Mizo an ni vek lo, Bawitlung pawh Mizo an ni vek lo, Tuallawt pawh Mizo an ni vek lo. etc.,,,

Burma mi chuan Chin kan nih kan inhre tur a ni ngai. Mizoram mi pawhin Mizo a nih a inhre tur a ni. Ka tihna a ni ber e,,,Tumah mawhpuh tur an awm lo. Ram khatah lo ding se chu Burma mi e,,adedede kan tawk kan tawk lo tur…this is the world a ni hi a lawmawm zawk mah. Chatuan ramah chuan a awm tawh em lo vang !


Zu han in tak loh tawp mai hi chu -III !

$
0
0

Zu chungchang thu bawk chu han chhunzawm leh ta ila, naupang tualchai rual ka la nih lai khan ka pa khan  heti hian zu hi a sawi mawi thin a. “Ruh nei hlei lo, hrawka tui si hi chu, sim ka tum lo” a ti hulhual mai a ni. A sawi mawi dan leh thil han fak vel dan pawh a lo thiam nameuh mai; chuvangin kei pawh hian ka pa tui tih zawng tawh phawt kha chu tih ve turah ngaiin, ka ti ve nghal zel ta mai a, ka lo chhun fuh fak hle zawng a lo ni.

Ka nu lah khan zu a sa awl lo mai bawk a, rum tawk el awla zufang a sak apiang phei kha chuan, puar nalh khawpin ka hawp bawrh bawrh thin a ni. Chutiang chu tette atanga ka lo chin dan anih tlat avangin, “Zubel bul atanga seilian,” min lo ti tawk pawh an awm ta ve ang; nimahsela thudik lem harsa tak chu a ni na vang vangin ka ngaizam thei tho mai.

Uisa thung erawh hi chu ka thisen hian a ngam ve hlawl loh avangin han ei enah pawh ka en thei lovin, ka ngai lo law law a ni. Chuvangin a tui leh a phak dan pawh ka la hre ve lova, dawt ngaihna pawh ka hre bawk nahek lo. Kum 50 the meuh zu lo in tawh tan erawh hi chuan zankhat thil thu a zu in han sim tak thut mai zet erawh hi chu a awlai lovin, a mi nghawng pawh a na salh salh teh reng mai.

A hlimchhawn lai phei kha chuan ka ra a so a. Mu leh mal pawh nei fumfe lo khawpa ka tal ka tal mai bakah, mit deuh sulha awm chang nei te hian ka la inhre deuh cheu bawk a. Sawi ta zel ila, zu ka in tawh loh hnua ka inlamrel dan leh ka ngaih that loh deuh dan hi chu a mak ang reng khawp mai. Ka hapuite hi an nghing ta deuh vek emaw tiin hlauhthawnna ka neih bakah, lung pawng hi a zing vel chek chuk mai bawk a. Chuvang chuan rilru hahdam hian ka la awm hlei thei meuh rih lo chu a ni.

Ka taksa bung hrang hrang te lah hi a kham deuh them thum in, ka pang khawi lai lai emaw te phei hi chu meiling a han deh hlawk ang mai hian awm chang a nei bawk a. Kangthai kan ang mai hian min ti phu zawkin, a sa vel huai huai mai bawk a ni. Zep thu lah awm hek suh, ka tilmute pawh hi an bichhek zo ta vek emaw ti hian ka kun lap mai bawk a. Chutih nak alai chuan an thenawm pa, a mal a telhawng-pa ang mai a lo chawr ngawk lah hi, tunhma lam anga lo hawkdak ve peih tawh lovin, a nungchang hi a tha hlum dawn mai leh ta nghal a, a mak khawp mai.

Chuvangin, amah Kison Roy Babu (Khasi), hmanlai a Mizoram Sawrkar hna a lo thawh khan, “Ka nau maw, mak hle mai,” tih tawngkam hi a thusawi apianga a telh ve deuh ziah mai pawh kha, ka hriatchhuah phah leh ta hial a ni. Chubakah, tunah chuan keimah ngei pawh hi, “Kaih zangthala pa che che,” an lo tih chu ka lo ni ve ta hian ka inngai deuh ta bawk a ni.

A enga pawh chu lo ni ta sela, Chemtatrawta thawnthu a, “Kaikuang, engatinge a tilah I cheh mai ni?” tia an zawh lai a, Kaikuang tan ngaihna hre ve tawh lo phengin, “A hun ka ti ve hrim hrim,” a ti e tih thu, Pu Lalruaia Zadeng, nuihza siam pawh thiam ve zet mai khan a lo belhchhah tawh ang deuh bawkin, kha leh chen zu lo in chur chur tawhin, ka han sim ve hmiah takna chhan hi chu, “A hun ka ti ve hrim hrim” a ni ber mai.

Ani tak a, zu in mite hian kan hriat tlan theuh angin, han ruih deuh chhelhchhawlh tawh hi chuan pawisak a tlemin, khawvel hi ka ta ber emaw ti a han inchhek deuh hi a awlin, a nuam thei nameuh mai a, mahse ngaihdan lelo leh pawnlang taka han inhampuar duhna mai mai a ni. Chubakah a nawm chhung pawh hi hun rei lo te a la ni leh ta nghal bawk a ni.

Hemi zul zawng hian Arab ho pawhin wine chungchangah thawnthu pakhat an lo zuk nei ve tlat a. An sawi dan chuan, grape thei tiak an phunsawn tirhin tuikang lai a ni kher bawk a, a thang mawh hle mai a; chuvangin Arawn (peacock) an man a, a nghawngah an zai a, tichuan a thi chu tui aiah an hmang ta a ni. Reilote-ah grape kung chu a rawn chawr no ta a, nimahsela tui a la khamkhawp loh cheu avangin Sakeibaknei hrawkah an zai leh a, a thi chu an thil phunah chuan an leih leh ta a. Chutichung pawh chuan a la tawk loh cheu avangin Vawk lian tawk tak an man leh a,  a hrawkah bawk zai lehin grape kung bulah chuan an leih nawn leh ta poh a. Chutah zet erawh chuan grape kung chu a lo puitling ta hluai mai a, grape rah hmin tha leh thlum tui tak tak atangte chuan zu tha elkhen mai te hi an siam chhuak  zur zur ta mai a ni.

Tin, heti hi a ni a, a tobulin a zir bawk a, mi tupawhin, hai deuh chhelhchhawlh khawp a an han intulh hi chuan, Arawn anga mawi leh langsar leh ropui angin an han inngai hmasaber phawt a. Chumi hnuah an han invoh zui zel phei hi chuan an bul hnaiah an duh loh zawng mite lo awm ve te phei kha chu Sakeibaknei iangin an rumthaih duh nghal tawh mai a ni. Chumi hnu leh tawh a, aloaluakchhuak a la hap zui leh hlawp hlawp phei chuan an mizia kha zeldin phak loh khawpin a lo hniam tawh a, a tawpah phei chuan Vawk ang maia tal pawl leh che tawm tawhin, an mahni chetlatna hmunah ngei khan leichhuah hluiin an thusawp nuaih tawh mai nia hriat a ni.

Hetiang hi thil thleng thei anih avangin chaw eitui nan a han lem hlek chingmite lehintih hahdam deuh nana han tauh hmak duh ziah te pawh hian an hriat ve a tul hle in ka hria. Chuti lova, lu lam leh mawng lam pawh hre hrang mang lo khawp a zuin kan duh chhung chu, “Hmelma laka Ostrich sava tlanchhiain a lu chauh lang lova han chawlh zawkna hmun a hmuh hman phawt hi chuan, him ta luaah a inngai a,” an tih ang mai hi kan ni ve dawn a; mahse a him chuang hauh lo a ni.

(Chhunzawm tur…………….)

Zo Hnam Tranrualna leh Pumkhatna Solution

$
0
0

Chhiatna kan duh em?
I unau nen I indo duh em?
Mahni indo hnam chu an ding chhuak ngailo (Isua) tih hi I pawm lo vem ni?

Hmalam hun kan thlir thiam a kan hmuh thiam chuan, khi zawhna pathum kan chhanna chu ‘aih, aih leh pawm e‘ tih ani ang, chhiata tlukral kan duh loh chuan.

Zo/Zos hnam hi khawnge a tlanbo tawh ang khawvel indo se?

Han dawn teh, Khawvel buaiin min do se, unau keini Zo hnam hi mahni leh mahni intibuai emaw inremlo leh inhaw bawk ila, Mizoram a awmte chu khawi lamah nge an tlan ang? Chhak lamah lah an lut thei awm si lo, Bangladesh lamah lah chuti bawk, tin Assam lamah lah khawvel buai a min do ni bawk si chuan Chinki ti a min ko thintu hnamdang Vai ho in min lo chang reng dawn sia khawnge in tlan ang, aw ngaihtuahna neilo te u???

Chungtiang bawkin Chin, Meitei, Naga, Thadou/Kuki, Zomi/Paite, etc. te pawh khawnge an tlan ang, unau indo bawk si, hnamdangten min do bawk si chuan, aw unau inhai a inhmangaihlo tak te u???

Tlan ngailo tur in unau tranrual leh pumkhat a, mahni ram tihngheh a tih chak mai ani lovem ni?

Kan ram pel ah kawl leh vai ten min hual, hetah unau leh hnam khat kan in sual dawn em ni?

Aw kawl leh vaite u, unau in ngeihlo tak te run hmasa tu ta ta ani? Chu chu kan duh em le?

Aw harh ru, ka mite u.

Zo Hnam Chak leh Tlanbo Ngailo Dan

Ani, mahni rama ngaihngam a awm a, tlan ngailo leh mi run zawhloh va ding reng tur chuan, kan chhenna ram kan tih chak angai ani. Tin, chumi tur chuan unau, Zo hnam kah harh a kan tanruala kan pumkhat a ngai ani!

Zo Hnam leh Ram Chu

Mizo/Lushei hi hnam anilo, Chin hi hnam anilo, Zomi/Paite hi hnam anilo, Kuki/Thadou hi hnam anilo, Meitei hi hnam anilo, Naga hi hnam anilo, chungtiang bawkin Kom te a dang dang te pawh hnam an ni lo. Kan za erawh chuan unau kan ni a, hnam khat kan ni a, chu kan hnam hming chu Zo ani.

Zo tih hi a dik ani, a dik reeng vang chuan Zo hnahthlak kan intih vek hi, inti lote pawh puk (chhinlung/sinlung) atanga chhuak an inti. Meitei erawh kan tawng hnaih zia ah alang, tehkhin nan sam = sam, mit = mit, ha = ya, (buh) lo = lo, kut = khut, sa = sa, ui = hui, pahnih/hnih = ni, thum = hum, mei = mei, tam mai.

Zo hnam, Zo hnahthlak tih hi a dik ani hei hian ati chiang: Chin hnahthlak kan ti ngailo, Mizo/Lusei hnahthlak kan ti ngai lo, Thadou/Kuki hnahthlak kan ti ngai lo bawk a, Zomi/Paite hnahthlak ngai bawk lo. Mahse, Zo hnahthlak erawh kan ti, Zo hnam kan ni.

Chin, Kom, Meitei, Naga, Thadou/Kuki, Zomi/Paite, leh a dangdangte hi hnam an ni lova hlawmchhuak (a hlawm hlawm a, kan pi leh pu te ram neih hmasa (Israel leh an pemna ram) atangtea chhuak an ni zawk. Chuvang chuan, chung hlawmchhuakte (Chin, Mizo, Zomi..) pakhat te te a kan hman/lam bik chuan hlawmchhuak kan ti tur ani (eg. Chin hlawmchhuak, Meitei hlawmchhuak, Mizo/Lushei hlawmchhuak, Naga hlawmchhuak Thadou/Kuki hlawmchhuak, Zomi/Paite hlawmchhuak, etc.), anih loh leh hlawmchhuak tih thlakna kan siam mahna.

Chhakchhuak, Fanai, Haokip, Hauzel, Hrangkhawl, Ralte, Renthlei, Sailo, tih te pawh hi hnam an ni chuang lo, thlah ani zawk, thlahtu hmingte an ni hlawm si a, tehkhin nan Sailo thlah, Hauzel thlah, etc. etc.

Tin duh leh he thlah hi a siam zel theih. Tehkhin nan ka thlah te a hrana ka siam duh chuan HauzelSailo emaw ka tianga, nih loh leh Elsa te ka tia nga, a theih vek. Mahse kei emaw ka thlahte an dang chuang lo ve, Hnam khat kan ni e.

Kan, Zo ram chu kan za vaiin kan hria, India, Burma/Myanmar leh Bangladesh ah, hmanlai a kan pi leh pu ten mawl vang leh kawngtha an neihloh vanga tangrual theilo leh pumkhat theih loh vangin hnamdang ten min thren.

Mizoram, Manipur Nagaland tihte hi Zo ram chanve aia tlem lek ani, chungtiang vel in Bangladesh leh Burma/Myanmar lama mi te pawh. A zavai erawh chuan Zo ram ani, kan ram ani.

A eng a mah lai bik kha Zo ram ani lo, a za vai erawh chu Zo ram, kan ram ani.

Tawng Hrang Hrang

Kan tawng theuh tlema a hran hret hret emaw avangin kan inhaw tur ani lova, kan in thren tur ani bawk lo.

Enteh u, hmana ka Tibetan thrianpan khawiah emaw min hrilh kan hrilh chhawng ang che u.

Tibetan ho hian tunhma chuan an ram chu hming pathumin, an awmna ang zelin Amdo, Khamba leh Lhasa tiin an ko a. Tin, chung pathum te trawngte chu keini ang bawk in tun thleng pawn a hrang vek ani, mahse unau anni tih an in hre vek a, Tibetan an inti vek asin.

Tin, khaw tin trawng tlem tlem in a hrang hret hret a, khaw khat atranga km 5 emaw 10 velah pawh a chang chuan a hrang thei hle, mahse Tibetan an inti vek a, an trangrual in an pumkhat in an hawihhawmin an intranpui tawn hle ani.

Anni atrang tal unaute awm dan I zirchhuak ang u, entawn tlak an ni e. Zo Hnam awm dan tur ani e.

Tanrual leh Pumkhat Dan/Kawng

Unau kan ni, hnamkhat kan ni, Zo hnahthlak/hnam kan ni tih (kan zavai kilhkelh anih loh pon tam tak, a tam zawkin) kan hre em em, mahse kan tanrual a kan pumkhat theihloh na chhan chu a kawng kan hriat lohvang ani.

Mahse hei a akawng a awm ta e, hei le:

Kan lo tranrual a kan pumkhatna turin inhmuhkhawmna kan siam tur ani, khawtin atrang khaw mipui te aiawh a khaw mipui ten an thlan pahnih emaw pathum (duhthusam) threuh Zo hnam inhmuhkhawmna ah chuan lo kal khawm se. Henghi ti rawh se:

1. Chu lo kal khawm te chuan, Zo hnam tih emaw Naga leh Meitei te pawh a huap theih nan, hming pakhat kan inkoh na tur thlangin lungrual vekin titlu/relthlu  se.
(Naga te hi chhinlungchhuak an ni a, an inti ve bawk)
(Meitei ho kan aia thlang tla hmasa fe anni a mahse an bo thuk deuh, tin Hindu a an lal atranga an inleh in an bo thuk leh zual ta, kan trawng hmanah erawh kan hnampui annih zia a lang chiang in, a ti nghet hle.)

2. Tin chu kalkhawmte chuan Hnam pum General Body/Hnam Hruaitu Luberte thlang se, anni chuan, Young Zo/(Hnam hmingthar) Association angin ram enkawl rawh se.

3 a. Tin kalkhawmte chu haw se, chu kan hnam hmingthar nen. Tin khawtina mipui ten an khaw hruaitu tur thlang roh se. Tin, in tinah, yma, yla, ypa, cya, etc hmang toh lovin, chu kan Hnam hming Zo emaw Hnam hmingthar an thlan tar zawk tawh rawh se.

3 b. He khawtin hruaitu te hi, kumtin Hnam kut hma in kalkhawm in General Body/Hnam Hruaitu Luberte thlang thar zel rawh se.

General Body/Hnam Hruaitu Luberte

Hnam Hruaitu Luberte/General Body chuan Hnam chunga indona a awmloh nan dante siam se.

Unau pahnih emaw a aia tam emaw an insual emaw, chuaia na poh a anlo intih chuan, Hlawmchhuak khat (eg. X)amite leh hlawmchhuak khat (W) amite anlo nih chuan , chu hlawmchhuakte pahnih an indo mai tur ani lova, insual te pahnih inkarah thuphachawi tawnna (insual emaw chuan, trantu ni lo mahse an tisual ve ve toh si a) leh inngaihdamna dan chu an hmang zawk tur ani, Hnam khat, unau an ni si a.

Chui erawh ani anga, a awm tawk in chawi tur te chu a thiamlo zawk in a chawi tur ani. A chawi zawh loh chuan, hriatthiamna nen remna siam tur ani.

Chungtiang bawk in thlah khat (eg. d) leh thlah khat (eg. c) inkara a buailoh nan, a insual emaw chu aia intite inkarah thuphachawi tawnna leh inngaihdamna dan a awm tur ani.

Tawpna mahse Intanna

Tichuan, Chin, Kom, Meitei, Naga, Thadou/Kuki, Zomi/Paite, leh a dangdangte chu trangrual in kan lo pumkhat toh anga, chuan Hnam hming Zo emaw a Thar emaw kan lo nei toh bawk dawn nen.

Kan ramah chak tak leh mi run zoh lohin kan awm tawh anga, tichuan kan ram atrang kan tlan chhuah pawh a ngai tawh lovang.

Haw ule, khawtin atrang Zo Hnamte/Hnahthlakte (Chin, Kom, Meitei, Naga, Thadou/Kuki, Zomi/Paite, leh a dangdangte) chu I kal khawm in, I trangrual in I in pumkhat tawh ang u khai.

Khai le, a hun ta e, harh tawh rawh ule!

DOTCOMMERS UNAUTE,IN PUIHNA KA RAWN DIL TAWP E

$
0
0

Mizoram tui liak pha nih ve tawh loh chuan chakkhai lam te pawh a harsa ta talh mai. In hriat zawng anih chuan min lo comen sak hram teh u. Internet a ka zawn lah chuan hmuh mai tur a awm tawh si lo.

ka zawhna chu heihi ani e,
Mizo ten sava chang chi hrang hrang Vapual Chang, Vaki chang leh adangte an khim hi a awmzia min hrilh theih chuan ka lawm khawp ang


In chhanna nghaktu
Tebonga
(U)

RAMÂR HMANGAIHNA

$
0
0
Tho hreh takin khumah ka let ka let a, âr a rawn khuang chiah a, barakhaih ang mai in khumah ka ding ta hluai a. Ârpa ka ngah tehreng nen, chu Ar khuang danglam bik na chu enge?

CHU ÂR CHU: Zing tina khuang thin, tuktina chaw ka pek, ka duat em em, ka ar zinga ka ngainat ber a ni, fa chuam anga ka enkawl, fa tlumber anga ka duat a ni. Tukkhat chu kawhmawhbawlin âr dang a chuk chiam mai a. Chaklo leh naupang zawkte bula awmdanmawi zirtir ka duh avangin ka arpa huaiber bulah chuan ka khung lui ta a. A hlau ngang mai!! A lu thukru in bih ruk a tum a, pakhat zawk lahin dimdawihna tel map lovin a mawng ah tak mai chuan a pet ta lauh lauh mai a. A sualhuai zawk ta na na na chuan a nawp ta nek a, a hnehsawh ngei mai. A râk teng tunga, ar dang hriat ah tlawmzawk nih thu puangzar in a iak ve ta vak vak mai a. Ar dang ho paw’n an lawm vang nihmiang an lo kawkawdak ve noh noh mai bawk a. Khami tuk kha chu kan chhung kan bengchheng ngei mai!! Chuan eng tin zel?

TLÂWMAH A LA: Tlawmzawk nih chu a la na ngang mai!!! Ka’n la chhuak chiah chu, a zum zât mai a, Âr dang bulah pawh awm duh miah lovin, âr la dang lah a ngaihsak tawh hek lo, a sim chiang hle ah ka ngai mai a!!! A tuk khua a lo var a, a khuang ka hre ta hauh lo mai, ka zawng chiam a, ka beidawng der a ni!! Khawi lai ah emaw lo thi palh a nih takin ti in chhung chhungin thenawmte ramah kan zawng luih luih a. A ruang rêng hmuh tur a awm lo a, a thawm lah hriat tur a awm tawh hek lo!!! Pûâl lenga thlangtla an sawi ang vang vang in a reh ta vawng vawng mai a ni.

KA LUNG A LENG: Thla hnih a liam. Tuktin ka tukverh bianga thlawk kai a khuâng âl âl-a min kaitho ziah tu, ka hmel a hmuh apianga thian te tlansan a min pan dat dat thin, ka âw a hriat apianga khuan chak ziah mai, ka Pisa ban hun awm vel a rawn haw ve ziah thin a ni. Mahse, Tunah chuan a awm tawh lo, ka khua a har ta takzet mai!! Ka ngaih em avangin zingah te hian a lo chhâwn mial takin ti in veng mawng lamah te ka zuk khuang ru vel thin a, a chang leh arnu kak ang hian ka kak ve chiam chiam mai thin!! Hmelhriat ten “U Zra kan huan ah a rawn khuang thin, U Zra hi tun lai chu a kâk vak vak zel” ti a an sawi hlau chung chungin, KTP leh YMA a ka OB nihna hre ran in a rukin rei fe chu ka khuang ru ta tang tang a. Mahse, Thla khat a liam a, a ngaihna a awm tawh ngang lo, a tawp nan ti in Chhingaveng nena kan in ri na ah ka ngam tawka ringin, ka va khuang leh hrâm a. Ka âr chu ka mangtha zui ve ta nge nge a.

BARAKHIAH: Ni 22.05.2012 zingkar khuantevik a ni a, tho hreh takin khumah ka let ka let a, ka piancham 25.05….. ka thleng tep a, a lawm nan eng thiltha nge ka tih ang tih ka ngaihtuah lai mek a ni. Âr a rawn khuang ta!! barakhaih ang mai in khumah ka ding ta hluai mai, ar tam tak zinga chu ar khuang berkher chu tu khuâl âr nge ti in hmuh thuai thuai chakin beiseina nen ka buai ta nuaih mai a!!! Kekawrte nen ka zuang thova, khum tlansanin, kawr ha hman lovin, kawmthlang te kawmchar ah ka pit liam phei puat a.

HEIDENRIAL: Barakhaih, kan in tawng ta phut mai!!! A ni, a mah ngei mai kha a ni!! A ni pawh min han hmu thut chu a lawm tih hai rual a ni lo!! A tûka, leî a thai, min rawn pan, a khuang leh ta!! Nunphung a khaihlak zo, ka lâwm luatah ka khuang palh ta!! Ti ta rau rau ti in insumna tel eih lovin thinlung takzetin ka khuang zui ta a, a ni lah a phur sauh sauh, min chhawn ve zel in, kan in khuan chawk ta piap piap mai le!! ka la duhtawk lo, a tih ang chiah mai chuan uar takin lei te chu ka’n thai ve vel a, kan in thai nat hleih hle mai!!! Chu mai a la ni lo, a lâwm ti zual turin ka nihna zawng zawng dahtha in arnu kâk in kan kâk leh ta zat zat mai a!! Kan hlim hle mai. A râu ka chan kha a lak lawh em mai bawk a, a tla tha phian a, mi mitmei pawh ka veng duh ta tingtang ta lo va!!! Chutia ka han in khuan thawl deuh hnu chuan kan in pawm haw ta hnak hnak a. Patling a pumpa zingtiana ti teh kûnga arpa han pawm chu kan boruak hrelo tan chuan a mak ngawt ta ve ang.

FAPA TLANCHHIA: Bible ah fapa tlanbo a awm a, kan chhungkua erawh in fapa tlanchhia kan kawl thung!!! Fapa tlanbo hawng leh chu tlawm takin, inthlahrung dêkin in a lawi leh a, kei ni erawh, tharum thawh chakna thinlung nen a lo hawng mauh mai. Mak tak mai in Sîâk sei tak a rawn hawna, a ruangâm pawh lian sawt a, a khauh tung a, a rit nalh mai bawk a!!! Insual zir hrim hrimin a bibo emaw tih theih rum rum tur a ni!! Chutah, ichhungah a awm rei duh lova, a mah sawisa tu chu cho namen in a cho talo!!! Buaina ral a lian hi a ni ta ber mai, a lo thlen a tangin “thelh ru thelh ru… insualtir su…” tih thawm in a zui a. “Ârnu dang tam tak kan nei a, i duh duh hi bawh lâwr la, i û nen hian chuan insual lul su khai” ka han tih ngial paw’n, phuba phuba ti in a khuang mawlh mawlh mai!!! A ngaihna a awm ta hauh lo, dimdawina tel lova nghaisak a, zaktaka intihmualphona kha a paidai thei ngang lo. Engtin nge ni zel ang? A û hi kan hralh mai loh chuan….

ÂR THUFING: Khawvel a kan awm chhung hian rethei zawk leh harsa zawk te, thiamlo zawk leh diklo zawk pawh an ni thei, hnuaihnung zawk leh chaklo zawk an nih avanga, hnehsawh tak leh hnuaichhiah taka chin lem neilo a kan insawp a kan innawp mai thin hian rah thalo zawk a chhuah fo a. Mi teber tepawh dinchhuah hun nei ve thei, zângkhua bungbut tir tute an ni ve thei tih hriat hi a pawimawh a, Ârpa chanlai ti a lalhrawt hi thil tih chiloh tak a ni tih thu hi min rawn hawn ni ta ber in ka hria!!!

German Ral Run

$
0
0

Written by Vawmphunga

Indopui hmasa (1914-1918) vel laia kan Mizo tlangvalte French ram kal chanchin Pu J.F. Laldailova’n (L) tha tak maia a lo record thap mai hi a hluin a ropui kan ti tak zet a ni.

Mizo tlangvalte hi Aizawl atangin Silchar ke in an kal a. Duarbon phai an thleng a, sihal zan vak tin tur an hmu a, an han au khum ta ruih ruih mai te leh Silchar atanga an rel chuang mak an ti lutuka, nui ni silo tap ni bawk silo, zai pawh ni hek lovin an au ta chuah chuah mai a ni awm e. Bombay an thlenga, tuipuiah lawnglian chungah France ram an pan ta a ni. Han chhiar teh u le.


As told to JF Laldailova

Lawng ruak lianpui “Akbar” an tihah chuan leihlawn indawh-ah kan kal kai chho ta nguah nguah mai a. “Life Belt” an tih, thing laimu zang chia an siam tuia pil theih lohna tur hi min pe theuh a. “Hei hi eng tik lai pawhin keng rawh u, lawng a keh palh hlauh pawha in invenna tur a nih hi,” an ti a. Mi 1,500 lai lawnga kan han luh hnu chuan lawng chu tuiah a lo inphum hniam ta deuh a. Kan pawla mi Sawleng khua Khuaia chu thlem ngaihna awm lek lo hian a tap ta chiam mai a. “Tukverh leh vaukam lungrem inzawl dan khi ka chhinchhiah kiau a, lawng hi a la pil tial tial a ni. Hetianga mi tihhlum tum tho tho si engati nge kan chhungte’na kan ruang an hlawm phakna hmun Aizawlah khan min tihhlum law law lo ni? Ka lung a va awi lo tak em!” a ti thin a. Darkar khat lai hnu pawha a la pil tak lohna chuan a thlem ban theih ta chauh a ni.

Vaukam atanga khawpui lan theihna mel khat velah chuan kan lawng chuan min tawlh chhuahpui ta a. Chutah chuan ni khat lai kan cham a. A tuk leh tlai lamah chuan lawng chhungril chu a ri ta tlut tlut mai a. Buh in-thumrawn ang deuh hian thawm a nei a. “Lawng a kal a ni e,” an ti a. A chhunga awm tan chuan a kal tih pawh a hriat si lo. A nakinah chuan a chhawng chungnungah chuan ka han leng chhuak ve e, ka ti a. Khawpui kha han hmuh leh mai ka tum ngawt a, tui hlir, tui hlir a lo ni mai si a. Lehlam ka va thlir leh, tuipui chunga ni tla tur hi amah chuahin a lo awm ta luang luang mai a. Khawmual reng reng a lang ta lo va. Kan piah lawka sairawkherha perh phak awm lekah hian kawlkil chu a lo awm ta ruih mai ni hian ka hria a. Ka rilru a mangang ve ta a. Aizawl Chanmari pheia min tah hawm hawm lai ka hmuh te khan ka nuih a za mai a. Tuipui zau -a kan han kal ta meuh chu min lo tah leh ta se, “Ka pui ve mai awm mang e,” ka ti rilru a.

A tukah chuan tui a fawn ta mai a. Tuipui a zau telh telh a, a fawn nasa telh telh mai a. Ni li lai hnuah chuan lawng kan rui tan ta. Chutah tlangau a lo au va,”Durtlang khua Sawnlala kha in pawlah a awm em? Lawng kal tirh zan khan a bo daih mai,” a rawn ti ta mai. “A tho a ang a, tuiah a tla dawn em ni chu aw? te kan ti a.”Thawnthua kan lo hriat thin angin lawng kal tur TUIH nan an hmang a ni awm e,” te kan ti a. A bo hlen ta daih mai si a, a ngaihna kan hre lo kher mai.

Ni khat leh zan khat chhung vel chu kan ruih a zual a. Kan luak tur kan luah zawh tawh hnu chuan tlemin kan harhin kan insingsa thei ta deuh a. Nikhat chu kan pindana mi 120 lai awmna kila tuizem lian tak mai hi lawnglei velin herh hawnna a sawi kau va, tui a lo dir ta chiam mai a. Kan puan te kan bel leh kan luak te nen chuan a hnawl vel ta chiam mai a, kil khatah a hnawl khawm ruih a, leh lamah alen phei leh dul dul mai thin a. Kan thianpa pakhat chu a la harh fel ve si lo va kan luak lehthil dang fawn vel chuan a han tuam leh hlup hlup thin. A khawngaihthlak ngei mai. A hnuah Chinese mistiri a lo kal a, tui zem chhia chu a rawn thawm tha leh ta a ni.

Kan ruih a han reh hnu chuan kan awmna tura an ruatah chuan kan awm duh ta lova. Chhawng chungnung bathlar ah te lawng hna thawktu ho veivahna kawng dal tak tak lawng Captain kailawn ah te chenin zan ah chuan kan mu ru ta a. Lawng hnathawktuho hruizen hnuhna dal tak tak ah te kan mu ru ta a. “Kamaldar kamaldar” tiin an au ta chel chul mai a, “kawng mi kian ru kawng mi kian ru” an tih na a ni ta awm e.

Kan mak na pakhat leh chu, kan chuan na lawng kha rawng var hlak a hnawih thar diai ani a, chutia kan riah darna zawng zawng, kan ban phak tawk chu kan hiat rang zo vek a, kuttin hian enge mo kan ziah kual vel a, kan kheuh kan kheuh a ni ber awm e. Captain Sap pindan fang kual pawh in, “Kan mi phurh te chu zawng rual an ang ber awm e” a ti ta hial reng a ni. Hnathawh tur awm hlawl si lo, awm hle hle thiam lo Mizo ho khan bang a rawng hnawih kheuh khawh tal ah kan lo ram tang a ni ber awm e.

Mak leh pakhat chu lehlamah lawng a han lei chuan arsi te chu a tla duak duak a, lehlam ah chuan tuifawn kha chung lam ah a ko leh ber bur mai thin a. Arsi tla duak duak chu thudang, van lam atang a tui fawn a lo ko bur bur mai thin chu mak kan ti thei hle mai. Lawng kha a len em avangin a lei tih pawh kan hre lova, tuipui leh van chu a lei zawk emaw kan ti ni tur a ni.

Hmuhnawm pakhat dang leh chu, tuifawn kha kan lawng kiangah mual pawng tiat tiat hian a lo pawng a, a han in fawn phai leh a, tin thum hmun vel awm ruam rai tha deuh mai hi a lo khur leh dum dum thin a, a fawn phuan in hnuk darh leh chu lo hal kang dum huam a nawhpui hrui zam darh na hi a ang ber in ka hria. Kan thlir reng mai thin a, Pu Zosaphluia’n Mizoram tlang bawl nuk mai hi a thlir a,’Well…..tuifinriat a va ang ve le…’ a ti a, a lo in ang viau reng a lo ni.

Kan chhuah dawn khan , “lawng a lo tut chuan a keh a ni ang”, tiin thu min zir tir vek a. Nikhat chu le , a lo tut ta vuah vuah mai a. Kan mangang chuan awm ngaihna kan hre ta lo. Kan chhandam na kawnghren kha tumahin nithum bak chu keng peih hek lo vi. A chhunga awm ten lo tlan chhuah an tum a, a pawn a awm ten ‘kan chhandamna lawng kan zu la dawn’ , kan ti a. Leihlawnah chuan chhuk tum leh chhuah tum chu kal hleih thei lovin kan in kam ki ta tlat mai a. Minute nga zet chu chutiang chuan kan in hnawh tawt a. An mi sawithaih lawk ang khan lawng chu a keh ta mai bawk si lova, “Ralkhel fiamna mai mai a lo ni e” an ti leh ta a. Khel lo ni phei i la chu kan tan chuan han him ngaih na reng reng a awm lo tih na a ni ang.

Rilru phawklek tak mai chuan Arabian tuipui chu kan kai dawn ta a. Khawmual hmu lo lekin nisawm lai kan thang tawh a. Zing khaw var tirh hian ,” Tlang a lang e” tih thawm a lo awm a, ka han hawi vel ve a. Kawl bul a chhum upa uk tak ang hian ka han hmu a. Rei lo te ah chuan ram hmel nen a lo lang thei ta a. Ruahtui hmu ngai reng reng lo thlaler ram ro hi a lo ni a. British lawng chawlh na hmun Eden chu kan thleng ta a. Khawmual lam pan chuan khawl pakhat hi a lo ri phei a taikuang pahnih hi a rawn rah phah a. “Tui chung thlawhna a ni e,” an ti a, chutia ka en reng lai chuan an thlawk ta tak tak a, tuifinriat zau lam ah chuan an thlawk ta daih mai a; mak kan ti kher mai.

Chumi atang chuan Tuipuisen ah kan lut ta a. Tuipuisen vang lam chu a zau vak lo ani ang ; khawmual kan hmu ta deuh fo mai a. Suez Canal kan lut chho zel a. Aizawl sipai ral kap chho mek te chu an lo chawl a. Min lo au va, “Sena a tel ve em?” an lo ti a, lung a ti leng hle mai. Ni leng a Suez Canal (tuikawng) kan zawh hnu chuan Port Said lawng chawlhna hmun kan thleng ta a. Chutah chuan ni khat kan cham a. Tuiah te cheng in tuifawn te kan chhaih vela. Kan lawng chuan na pawh kan thlak a, Sapram lawng ah kan chuang ta a. Lawng hnathawktu te pawh Sappui biang sen hlir an lo ni ta a. Lawng in thlak lai a thawmhnaw kan han in thiar vel chu kan khu rum rum mai a, kan ri ta luih luih mai a ni.

Vaivut khu-ah chuan kan hotu Pu Ch.Pasena chuan,”Zawng tar ho ti khu reng reng suh u. Ka dam loh vaih chuan chaw in nghei a ni mai, Patiala fapa Pasena hi a va kal ang a, a ziak ang in chaw in ei thei chauh dawn a ni,” a ti a. Kal dang zingah chuan saptawng thiam hi kan lo awm ve si lo va, a mah chu kan rin pui ber a ni mai a, a in ti-lal in zah pawh kan zah der hle hlawm a ni.

Portsaid atang a kan han kal leh chu Meditaranean tuipui ah kan kal ta. Mileti thliarkar te kan hmu ta a. Ni khat chu kan cham a. Kan lawng chu indo lawng chak chi hian min veng zel a. Kan lawng pawh chu chak ve teh reng nen kan kal reng chung chuan hnunglam ah te hmalam ah te hmuh phak lova min veng zer zer reng mai a ni.

Nikhat lek kan kal leh a, Marseilles khawpui mawi tak mai chu kan thleng ta a. France ram a lo ni ta a. Chu lawng chawlhna ah chuan hmuhnawm a lo tam ta mai a. Hruizen in phan te, bur(bawm) dum tawlh zei zei te hi kan hmu a, silai hlo chi khat hi an thiar an thiar mai a, keini chuan a hming ah “Hauhuk dak la ” kan ti mai a. Negro lukir bep bup leh sap nula hnathawk suau suau te kan hmu a, sapram chu a mak tan hle mai.

Merseilles khawpui kal tlang tur chuan mel riat ke a kal tlang a ngai a. Kan hotu te chuan, “Fel tak a kal tur, kal pah a hawi hu hu leh hmuhnawm te kawh zauh zauh loh tur, ” tiin thu min pe te te a. Kan thei tawk chuan pheikhawk bun leh ngal zem te zem a in thuamna chuan kan ri ta rap mai a. Kan han kal tir chu Aizawl a min lo zirtir tawh ang bawk khan tlarli-in kan han kal ve thap thap bawk a. Mel chan ve lai kan kal hnu ah in tih thianghlim na hmun kan thleng ta a. Thawmhnaw zawng zawng kan hlip vek a, tui – hu in an ur thianghlim vek a. Keimahni chu pindan mi 50 lai leng ah hian kan in bual a, damdawiin min kap tui dur dur mai bawk a. Lu kan la met si lo va kan su phuan chiap chuap hman chauh ti hian mi dang an lo lut a, pawnah chuan kan thawmhnaw chu min lo pe leh a, sam phelh phungin diar hlam 5 lai a sei chu kan vet hnawk leh ta a. Thenkhat in nghawng ah an vet a, a tum bung chu a lu-ah khan an vet khapdiau chho thul.”Pheikhawk kan bun thei lo,” ti a ko ki a bat uaih ta thuah thuah lah kan tam bawk. Chu in bualna hmun a tanga kan chhuak leh chu a buarchuar thei ang ber a inthuam hi kan ni ri ngawt mai a. Khawpui kawt thler kan han kal meuh chu France mipui tan chuan kan hmuh nawm ngang a ni awm e, “Kut-in engmah kawk suh u , sapram chu fel tak a ni dawn nia ,” tia min zilh na chu dawt thu ah kan lo chantir ta a. Mipui, ti mai mai i la, nula ho an ni ber e, chung ho chuan min lo eu hi a ni ringawt mai a. Min lo nuih ta dur dur mai a. Min hmu tawh hnu te pawhin hmalam ah min tlan khalh a, ka hma lawk ah chuan Pu Bianghmula kan tih mai, Hluta kha a kal a, an hmu duh zual bik a. “Hei mawlh hi a hmuhnawm mai ” an tihna emaw ni dawn ni, “Sasu,sasu…..” ti nauh nauh hian kan hre mai a, in chhawng te lah a sang si kurung chep tak a kal hi kan ang ber mai in ka hria a. Lawng a rei tak awm tawh ke a han kal leh chu harsa leh khawr tut hian kan in hria a. Chumi ni chu hrehawm kan ti tlang hle in ka hria.

Tlailam ah chuan khawpui pawn chu kan va thleng ta a, nithum kan cham a. Thawmhnaw tha deuh deuh, sapram chhuak min dawn tir ta a.”Y.M.C.A (young mens Christian association) pek a ni e,” an ti a. Kan kiang kawng ah chuan kawtthler a rel kal chi (Tram Car) hi a kal zut zut reng mai a. A hming kan hre si lova, a chhunga chuang te chu sap nula hmeltha lutuk tak tak hlir an nih thin avangin a hmingah chuan “hmeltha bawm” kan ti ta mai a ni.

Chu khawpui atanga ral lam pana, ni thum leh zan thum kan han kal leh chu India ram rela kan kal kha a ang ta lo hle mai a. Hmuhnawm a tam lutuka, chhunah chuan tukverh dahna kan in chan ta thin lova. Chutia ral ram pana sipai rel han kal ta chu mipui zawng zawng chuan inchhawng atang chuan rawmawl varin chibai min lo buk ta chum chum mai a.”Nula” tihna chu kan han hre thuai maia, nula hovin chibai min lo buk laite chuan,”Mademoiselle (maduazel)- in chibai min buk e,”kan ti a, kan hlimpui ve em em a ni.

Ni thum ni tlai lamah chuan indona hmun chu kan thleng ta rup mai a. Nunau hmel hmuh tur ta reng reng a awm ta lova, khawpui in chim rem rum te, laipui mu dahkhawm leh sipai te, vahchap ang maia laipui mu a ngawpui kah sawm nulh te leh silai mu thinghnah leh tang zawng zawng kah tilh vek te kan hmu a. Laipui ri dup dup te kan hre phak ta bawk a, a hlauhawm ta hle mai a, kan rel chuanaah lah chuan laipui rikna lam chu a la pan ta tlut tlut mai si a.”Ding tawh mai se aw!” kan ti nauh nauh mai a. A tawp ah a ding ta nge nge a. Ke in mel khat vel kan kal a, leilet ram chul pawlah hian kan puanin tur chu an lo kaih thluah mai a, kan han kai ding dawna, kan thiam ta awzawng lo mai a. Kan in hnukhnawk kual ta chiam mai a ni. Kan bula sap sipai zingah chuan tawtawrawt a han ri ta tat tat a, sipai chuan min rawn kaihsak ta a. Ban pakhat a tlung chauh nei hi a lo ni a, puan in pakhat ah chuan mi 15 kan leng zel a.

(Kan pawla mi 1 chuan bomb la puak lo hi ,”sikret zuk nan ka hal fai dawn e,”tiin a han dep puak ta dawt mai a. A kut zungtang 3 chu a bung ther sung mai a.)

Chu kan awm na hmunah chuan Mizo 1000 leh ral leng (Naga) 500 kan awma. Hna kan han thawk tan dawn a, hotuten thupek an han puang a.”German ho awm na hlui a ni a, an kal dawn in thil puak thei tam tak an phum ru a ni. Sa tin, telephone hrui te a inzawm ang a, zu bur leh thil ei theih dang dang te pawh chutiang chu engmah in la tur a ni lo,”an ti a.

Kan pawla mi 1 chuan bomb la puak lo hi,”sikret zuk nan ka hal fai dawn e,”tiin a han dep puak ta dawt mai a.A kut zung tang 3 chu a bung ther sung mai a. Rel kawng siamin kan han feh chhuak leh a,rel nam lirh ah chuan mi 10 chu an han tla leh a,hliam chu kan han tuam var leh ta fur mai a. Kan hnathawhna tur ram chu a khirhin a hautak hle dawn ni in ka hria a.

Nikhat chu bomb puak lo hi kan chhar a, thir hlum mai ni in kan hria a, kan thian 1 mi huaisen inti chuan han cheh puah leh ta mai hi a tum leh ta pek a. Min veng tu Sap chuan a rawn hmu hman hlauh mai a ,a ban chu pharin a rawn tlan phei thuai a, a rawn laksak ta a. Kan thian a chuan,”Mual let liamah tal khuan ka zuk ti puak dawn em ni chu aw,”a la ti chher chher mai a.

Chu kan awmna atang chuan indona chu a hla lova, khua a han thim chuan kawlkil lamah chuan thlahlei nga lai tiat tiat hian a lo eng leh vu vu mai thin a. An laipui kah ri pawh chuan mi a nghawk dawt dawt thei a ni.

Chhunah chuan thlawhtheihna dang tura an siam balloon santiri hi van lamah an chaih chho fur mai a. Bomb thlakna hnu chu themthainu mawng tawlhna ang hian a khuar chuk mai a ni. Chawhmeh atan chuan sazupui sa hi min pe a, a tuk kan han feh chhuah chuan Naga ho chuan a mei hi an lo beh fur mai a, keini ai chuan an mawl nasa ve leh chhawng hlein ka hria a ni. An pheikhawk bun te chu kan han en a, veilam ve ve te hi an bun kak fur mai a, lehlam hrawl leh te hleih em em mai te hi an rawn bun a. An ngal zem te pawh chu ngala zem chho lovin an ke rekah te an zem zo vek mai a, kan la nuihzat ve leh chhawng hle a ni. An feh tur kal te hi an pen rual ve thiam lova, an hotupa khan fei chhawn vuah hi a han hawl chhuak a, buk atanga hla an kal hma hauh hian,”Hei hah!” an ti tan mai a. Min vengtu sap sipai te lah chu an pawisa ve mang lova, vuak let te hi an tum ut ut mai zawk a. Sap sipai chuan,”Lushai an ang ve love,” ti in report a pe hial a ni.

An feh tur kal te hi an pen rual thiam ve lo va, an hotu pa khan fei chhawn vuah hi a han hawl chhuak a. Buk atanga an kal chhuah hma huah chuan “Hei ha” an ti tan mai a. Min ventu sap sipaite lah chu an pawisa ve mang lo va, vuak ve te hi an tum let ut ut zel mai bawk a. Sap sipaite chuan, “Lusei an ang ve lo ve,” tiin report an pe hial a ni.

Ni khat chu kan buk kiang ah sap sipai division hnih hian futbawl an rawn khel a. Mizo 1000 leh Naga 500 pawh chuan kan lo en ve a. Sapho lakah chuan kan tlem ren rawn hle mai a. Ball an pet a piang hian an au dur dur zel mai a. Pet lut mahse han diriam leh chuan ngaihna awm lo tur lek hian an au nasa mai a. A tuk ah chuan ral kap tur in an liam leh ta duak a. Indo lai laia han in fiam leh thin chu Mizo chuan kan hrethiam lo hle.

Chumi kan awm-na ah chuan puan in chu mit tlin tawk mai hian a inkaih a. Min tihhlim tum a YMCA pawl lo kal vel leh, Pathian thusawi vak vel kan hmuh chuan indaihzai hi kan ti hle. Thla khat kan awm a, khaw chhung lamah an ram ngaw Rizap lamah chuan ni thum lai rel-in kan kal a. Tah chuan kan awm leh ta a. Ral rama kan awm lai chuan King George-a te pa fa chu sipai chetla vel thlithlai tum a lo kal ru hi kan hna thawk bangin kan hmu a. An inbel cham buai mai a. Chhun lai te hian German-ho thlawhna a lo kal ta thin a, a rapthlak bakah hmuhnawm chu a tling ani. Mahse an kap fuh mawh hle.

Ram chu thir hling nei phan hnawk hian a khat tlat a. Tank rual in hma an hruai a, thir hling nei chu a rap bet a, an sul hnu ah chuan kan kal thin a ni. Kan awmna ram, chu German ram bul a ni tawh a. Kawr ruam thuk a awm lova, ram zawl pawh ani lova, mual lian pui pui motor tlan theihna a ni a. June thla a ni bawk a, ni a rei duh hle mai. Darkar thum emaw lek kha khua a thim thin a ni.

Indo ri va pawh kan hre phak ta lova, kan awm na tur hmun kan thlen hma chuan lui lian fet hi kan hmu a, luhkapui indawh duai hi a rawn tawlh pheia, kan chuang a, vaukam leh lam ah chuan min thiar kai ta a. Motor ah kan chuang a, British hmun luahah kan awm ta a. Thingzaina khawl ropui tak tak te a awm a, chutah chuan German sal ten hna an thawk a. Kei ni ho chuan thingzai tur te kan tawlh a, a tang zai tlak loh te meihawlah kan rawh a, chung lai hmunah chuan sal man thar te an rawn dah zel bawk a, an chetzia ah chuan German ho chu an taima in an rinawm zawk mahin kan hria a ni. Chumi hmun ah chuan in vawn dan chu an duh khirh sawt ta hle mai a. Kan pu, Saphluia pawh chuan sipai hna chu a lo thiam bik si lova, a vin ta tawlh tawlh mai a, sipai dan takin min vawng ta a. Pu Hluia chuan captain bel a bel ve a. An ramah a va chawl a, a lo haw leh chuan “Ka koki a thil bel avang hian sipai in chibai min buk thin a, a zahthlak thei hle a ni” ati. Punjab mi, fawmchawp daktor deuh mai hi min han pe a. Pu Sap Hluia chuan “Kan daktor nen hian kan in ang a ni, sipai hna hre miah lovin captain sap hna ka han thawk a. A ni pawh damdawi hre miah lovin daktor hna a thawk a ni” a ti a.

Kan company ah chuan dawt thu leh phuahchawp leh sarkar lam chanchin leh ti ti leng vak hi a thang duang em em mai a, chung hun lai a Mizo te chu mi ram la kal ngai hlei lo, zan 10 riak a vak chhuak te chu chhuak rei pawl kan ni mai a. France ram a kumkhat leh a chan ve kan han awm chin ah chuan hawn leh na tur thu te, indo rem hma chu kan awm ang tih thu te chu kan bengverh zawng tak a ni a. ” I rin thu leh dawt deuh pawh han sawi teh,” hi an han ti ta thin a. Kan pawl zing a dawt min han sawi tir te chu sawldar pawl dang ah a thang chhuak zel a. Kei pawh chuan ka dawt sawi kal kual midang ka a tang a ka hriat chu ka lo awih ve ta thin a. “India larsap in ram vawt ah ka Mizofate in chhawr rei lutuk, rawn ho tir leh thuai rawh u, tiin kumpinu hnenah lehkha a thawn e,” tih te hi ka dawt sawi dan vel chu a ni.

Meihawl Rawh Thunawi:

Meihawl rawhna hmunah chuan thla kua (9) chhung lai kan thawk a,. Chumi chhung a thunawi awm thenkhat te chu heng te hi an ni.

(a) Nikhat chu pawlrang khua leh Maubuang khua insual an tum a. Chemte an kai char a, kan khua a mi pasaltha, sakap thei Khambawnga fapa chuan, ‘ Enteh u saw, ka zahpui a te saw, chemte an kai char a……kawih khup leh kha in zak dawn lo em ni?’ a tih san mai a. Ani lah chuan ,’ thiante nen a infiam nikhuaa chem lek zuai zuai mi hi chuan mi an sah ngam tak tak ka hre ngai love,’ a tih san mai a.

(b) Eirawngbawl hi tlang val taima te tih ani mai thin a. Mahse, ni, thla a lo tam a, taima tluan chhuak peih hi kan vang hle. Tualpui khua Ralzema erawh chu a taima tluan chhuak zak ani.

(c) Pu Saphluia khan, ‘ Chaw thing khawlzel tur,’ tih thu pek kha fet tak in a keng kawh a. Mahse, mi 500 rual zingah chuan damlo, chaw ei tui mang lo leh ningnawi tleng reng reng chu a lo tam hma khawp a, chawthing khawl na bawm chu hapta khat chhungin a vum leh thur mai thin a, kan rawsawt a tam lua emaw ti in hotu te chuan chaw min pe tlem ta tawlh tawlh mai a. Chaw bar lian deuh, vawi khata bar zawh tham lek hi mi pakhat tan min pe ta mai a. Kumpinu sawrkar chuan, leido a nei a, eitur lam chu ei sen lohin a pe ang tih kan ring si a. Keini lah chu eitur kham lo vin kan phun sup sup mai bawk si. Pu Saphluia te at vang a ni ber in kan hria. Chawlh kar khatah vawi hnih sa kan dawng a, bawngdar pakhat hi mi zanga tan an rawn pe thin a, mahse an sap bawng a hrawl em thin vangin kawi tiat vel theuh hi kan chang thei thin ani. Sikret hi kar khatah bawm nga zel kan dawng bawk a.

(d) Thla alo sik a, hrikhrah hi kan ngah ta em em mai a. Khualen khua, Aizawl-ah pawh sipai lam thiam ve thei lova khan angah zual bik a. A phulalen kawr chu a han hlip a, hrikpui khuang chawi hi vaimim fang tiat tiat hian an bawl tuk tuk zel mai a. Han hmehhlum sen chi ni hek lo, a han thing thawk thawk a, a vela hnahthel ro te chu a ri thawt thawt thei a ni.

(e) Aizawl atanga lo kal tel ve, Gorkhali Jemadar hi kan nei a.Thawh tur a hre ve si lova. Sipai lam leh chibai buk dan te hi mi zirtir phet alo tum thin a. Zinga kan intlar hi min lamtir a, kan hnathawk tlai hawn veleh hnathawh na atangin min au khawm leha kan ning em em mai thin. Keini lah kan sual bawk. A han auva, kut lek dantur anga min zirtir ang lo hlir khan kan ti ta thina, mit siai chung hian kan ti ta thin a. A thin hi a ur em em thin ani. Kan lam zawh apianga dismiss a han tih hian, “Thi nghal rawh ,” tih hi a ri hman ziah thin a. Phun nuah nuah chung hian a haw tau nghawng nghawng thin a ni.

(f) December ni 10 chuan vur alo sur a. Saruh mehna nawi hi a ang hle. A rei tawlh tawlha, a tam tial tial a. Ram zawng zawng chu a var ta hluk mai a. Zan pawh a thim thei ta lova. Laiking tlan se alang thei vek ang. Thlasik lai chuan ni hi a rei lo em em mai a. Kawl bulah hian rei lo te alo lang nual nual a, a tla leh mai thin a.

(g) Kan meihawl rawh dan chu, thingtuai 3 kan phuna, thing hringin kan tun huala, lian pui, hlam 4 lai awhin kan tiang zawm zel a. Chhip zum tak, vanlai buk angin kan cheng mum a, lei kan bel hnan ta a, ni nga ral hnu ah kan ur sa kha kan la chhuak thin a, sai-ip 50 lai te kan thur chhuak thin a ni.

Trench Khur Lamah:

Chumi hmun atang chuan indona hmunah min tir leh ta a. German-hovin hma an rawn sawn a ni chek ang chu. Indona chu kan la hmu phak lova. Hnungtawlha tan khawhna tur ni awm tak hian trench khur kan lai ta mup mup mai a. Sap sipai leh labour- te nen thla chanve lai kan laih hnuin Dohleia pawl te khan min lo fin leh ta a. Dohleia pawl te nen chuan kan han in khel a. Kan pawl chu chaw khawp kham lo kan nih bawk avangin kan cher thuak hlawm mai a. Kan hneh lo nasa ta mai a. Kan bei a dawng khawp mai.

Zin Kawng Tawpna Chu:

Hriat lawk pawh awm lovin kan lo sul ho chu, ” naktuka hawn tur,” tih thu a lo awm ta a. Chumi zan meuh chu kan ngaihnawm nasa ta mai a. Thawmhnaw kan ngah nasa mai sia, ” eng hi nge ka hawn ang?” tiin kan insawnglai nasa ta mai a. ” Silchar leh Aizawl in kar ah i phur peih chuang lovang” tih te hi a ri ta nawk mai a. Kan haw tur hlim zauthau nen, kan in singsa tlaivar der ta mai a. Zingah chuan relah kan chuang ta. Kan val upa, kan veng a kan hotu ber chuan, “kan hawng tak tak ang maw? Khawi lam emaw te hi min pan pui leh mai ang e, ” a ti a. Kei chuan , hotu te thu sawi ka hria a, Larsap in hawng thu a ron pe a ni e,” tiin ka han phuah chawp leh ta zaih mai a. Mahse, ka dawtsawi fuh tum tak a lo nia. Nidanga mihring chuan na rel pangngai kha chu hliam leh damlo thiar nan an hmang a, bungraw rel ah kan chuang a. Marseilles khawpui pana kan han kal leh tak ah chuan America sipai te lo tel ve tum tan mek kum kha a ni a. Rel chung pawh nei lovah hian an lo thu khat tuarh hlawm mai a. An sipai hla an sa a, ral ram lam pan chuan an zai liam dual dual hlawm mai a. Kawng tluanin, chhun zan zawmin chutiang hlir mai chu kan tawk ta a. “An va tam tawh em em ve maw le aw!” kan ti leh ringawt thin a. Marseilles khawpui kan han thlen meuh chuan rel pawh in a lo thiar sen loh America sipai chu lawng lian pui pui bathlar ah hian an lo la faifuk tlep ta rut rut hlawm mai a. Kumpinu leh France chu an ngaih a ngam hle awm e. Marseilles khawpuiah chuan chawlhkar hnih lai kan cham a. Kan in nghak khawm a, India vai dang te leh Garo, Naga leh Khasi te nen chuan kan cham khawm vek a ni.

Chhimbial lam Thanghlianga leh Lianzama pawl mi sangkhat chu hnung berah an lo thleng a,”kan hawng dawn tih pawh kan hre miah lova, kan tlanchhia leh dawn a maw kan ti mai a, kan haw a lo ni reng mai” an rawn ti a. Kawng hran a lo haw an ni a, America sipai an tawh hnem zia chu an rawn hrilh fak ve a. Anni company hnih hi chu ral ram ah an tumtla a. Belguim ram lamah te, laipui kah phak thelh thelh na hmun ah te an thawk a, mut ngam mang loh zan te a tam ni in an sawi.

Marseilles Khawpui Nun:

Chutia khawpuia kanin nghah khawm lai chuan insualna leh vai ho nen a in tih buai zan hi a tam mai a. Mizo leh Naga hi a tu zawk tak huai ang maw? Tih hi a ni deuh bik a, nikhat chu Mizo leh Naga pa hi chaw chhumna thuk inchuhin an in- nghirngho deuh a. Chaw-bel chu an in nghentir a, an innam tawlhsak rap rap thin a, a tawpah chuan Naga pa chuan a chaw bel chu a dah lawk a, insual tur chuan a in lek phek ta a. An Naga insual danin hnung lamah a kut a dah a, ar insual dan ang hrima koki leh awma intauh tumin an in leng phek a, a mawng lam chu a in hem tir soh soh a, chutiang chuan an insual ang chu tih nak a lai in Mizo pa chuan a kianga thingrem phel, buhtleia siam sei deuh fe hi a lek a, Naga pa hnarkawnah tak mai chuan a hem tak chawrh maia, a kun thi ta pur pur mai a. An insual tum dan inang lo chu a nuihzathlak hle mai. Mizo nge nge chu huai lamah pawh kan huai deuh a ni.

Phalna lain Marseilles khawpui mawi tak chu kan fang a, kan kal lamah mumal lo taka kan paltlang kha engthawl takin kan fang ta a. Mahse kan at deuh a leiah thil pawimawh hmuh tul te kan hre lova. Nawhchizuar rual min lo hui sup sup te chu kan hmuh thiam zawng a ni mai. Chawlh kar hnih kan cham hnuin India ram panin kan kal chhuak ta a. (Hetah hian rek bung rih ila. A leh pekah India pana an haw kawng kan rawn chhuah leh ang. An haw lam chu Sapram meuha German Ral Runa zu kal tawh an ni bawk a, an chammm hle tawh a ni.)
*****************************************************************
,

Hmangaihna hi enge a awmzia dik tak?

$
0
0

Hmangaihna hi a saptawng takin ‘verb’ a ni emaw ‘abstract noun’ emaw pawh lo ni ta se, a Mizo tawng zawngin i han hrilhfiah dawn teh ang… phur fe fe in lo awm em? :P

Pu Lalhmingliana Saiawi chuan hmangaihna chu… ‘.. a chhan leh vang chu engpawh lo ni ta se la, kumtluang a daih chuan hmangaihna a ni mai’ a lo ti a. Mahse, hmangaihna a hrilhfiah a ni lo, hmangaih chhan leh a outcome/ results chungchang a ni a sawi ni!

I hmangaih em em a, a tan chuan i neih ang chhun chhun papawr kan pawh i ui lo a ni thei, si ar lak i huam lo a nih pawhin fur ruah tal do chu i inhuam ve ngei turah ngai ta i la…. ‘Ka hmangaih che a sin’ i han tih zawh chiah hian enge chhanna i beisei ve le! “Kei pawh in ka hmangaih che a sin” a lo ti bawih hnap emaw “Ka lawm hle mai a” a lo ti a nih pawhin a ri i ngaithla tawh lo ang, a hmui phun atangin i focus ang a, a mitmeng i mit sir pah ang.

Chutah chiah chuan suangtuahna ramah i lut kual ang a, zan thla eng hnuaiah tu dang ngai lo ten lungrual a leng dunin, zan dang a awm leh dawn tih hre lo in lungchim takin i kuah zui vawng vawng mai lo maw? I han thang harh a, a chhanna thluk chu eng key nge tih i han van ruai a, Minor nge Major key tih chu i thinlung guiter chuan i han perh chhin ve la. A tapah chuan eng key pawh lo ni ta se, a famkim lohna ni a i hriat ve ang chhun chhun pawh kha, a ti famkimtu ah an lo chang hman tawh si! “Naktuk hi ni lo mai se” i ti rilru em?

Mak tak maiin a tuk khua a lo var a, a ngaite bawkin hmangaihna hi enge ni ta? tiin tapchhak tlawh tur i neih loh pawhin thenawm hnai kuhva dawr bang tlawh chhanin i khup i sai hlarh hlarh tawh mai lo maw? Zan lam a chiang viau si kha a tuk a lo thlen chuan zanin ah min la hmangaih tho ang em? tih i dawn zui vawng vawng a, zing chaw hmeh anthur tlak hang chauh a lo ni nen, vai buhfai urh rim nen harsa ti takin chaw tlang i lem tawk tawk in ka ring!

Chuti a nih si chuan HMANGAIHNA chu enge ni ta? Unau, a Greek tawng a EROS leh AGAPE tih lam sawi ka tum hauh lo a nia, Mizo tawng takin HMANGAIHNA kan tih chu ‘BEISEINA’ lek hi a lo ni. RINNA a tel i tih pawh in i rinna avanga rinhlehna lo chhuak lo tudai thin tu chu BEISEINA bawk a ni!

Beiseina a tawp ni a i hriat hun hunah i HMANGAIHNA pawhin chuai lam a pan tial tial ang! Chuvangin Beiseina tello hmangaihna a awm thei lo a, hmangaihna tello beiseina phei chu trek satel um tir tum ang chauh a lo ni!

Beiseina nen kan theih chhun thuziak ram leh hnam tan kan hnutchhiah a, hmangaihna mitin a thlir zui vawng vawng tawh mai a. I hmangaih chu beiseina mit nen i thlir zui ta thin a ni. I beidawn ni ah chuan i hmangaihna in chuailam a pan tih inhria ang che!

…. i ram leh hnam i hmangaihna leh i nupui/pasal leh ngaihzawng hmangaihna kha engtia BEISEINA nasa nen nge i thlir ve thin le?

Kan inneih dân hi

$
0
0

Mizote hian tûn hma chuan inneihna hi urhsûn ve viau ṭhin mah ila, kan pi leh pute lo tihdân kha a zângkhai thei hlein ka hria. Khawthlang culture thlipuiin min nuai hnu hian Mizo tihdân leh khawthlang lam tihdân kaikawpin a ropui thei ang ber leh a hautak thei ang berin inneihna kan kalpui ta. Culture chi hnih tihdân inkawp a nih tlat avangin a hautak lo thei lova, a eng emaw zâwk zâwk kan paih phal si loh chuan a vau tumbu pawh kan khawrh tel ṭeuh a ngai ṭhin.

Tûna kan inneih dân kalphung en hian sum leh pai hautakzia te, kohhran mipui kan tihhahzia te, chhûng khat laina tâna phurrit kan siamzia te, ṭhiante tha leh zung kan sên raltîr hnemzia te hi chu sawi lova lum ni ta sela, sawi pawh ka tum hek lo. Ka sawi tum tak zâwk chu, HLIMNA NI ni si, a inneia te tân hlimna tûr hun awm mang si lo hi ka vei a, ka rawn hring chhuak ta a nih hi. Vai pathian aia hmaa thawh a ngai a, khuan-te-vîk pawh a khuan hma aṭangin buai rêng rêngin hun kan hmang a, thawmhnaw a ropui leh to thei ang ber kan inbel a, make-up a chhah thei ang berin kan invawm bei ṭhin. Ruah phing-phi-siau pawh si se, a bum theih chhûng chu bum kan duh a, kan hlau dui tawh ṭhin; thli thaw hlek se, kan hair-style a chhêm chhia ang tih hlau rêng rêngin kan rilru a hah a; ni lo sa se, thlan a tla anga make-up a tipherh ang tih kan hlau leh si. A hahthlâk a ni ti rawh u?

Inkhâwmnaah a urhsûn thei ang berin hun kan hmang a, chham sual kan hlauh ang ngeiin a ṭhen chu kan han phun sual khut a. Mipuite lah hi hlim avanga nui ni lovin nuihzat type-in kan han nui huk a. A inneia te tân hian inneih inkhâwm chhûng darkar khat pawh tling ṭha ṭhum lo hi chauhpui hnawkna tham a tling âwm e. Pastor-te lah hi mi tam tak an inneihtir tawh avangin inneih kalphung an thehlei thing thiam ang zel a, chutih rualin ‘he mite hi an vawi khat inneihna a ni’ tih hre lo niawm fahranin eng kim zei êm êm vek tûrah an ngai emaw ni. Rehearsal-naah te lah hian an han sawi zung zung a, vawi khat vêl an tichhin thuak thuak a, bel hle tûra an ngai nghâl ngawt te hi a inneia te tân rilru hahthlâk deuh tûr asin. Vawi hnih vawi thum innei tawh tân chuan thiam leh zei taka chêt vêl pawh a awl mah na; mahse, a tam zâwk te hi chu vawi khat inneihna an ni ngei âwm si a!

Inneih inkhawm zawhah darkar khat dâwn thla kan han lâkpui leh a. Nupa tuak thar te an hah tawh ang tih rêng kan dâwnpui ngai lo. Thlalâknaa lan ve loh hlau niawm fahranin kan hâwr tup tup a, list-a inziak ve lo, lâkpui duh hrim hrim lah hi khaw te rûn tham zet kan awm ziah lehnghâl. Chumi zawhah joint reception kan nei leh a, ‘vawiin te chu an day alawm’ kan tihsak hmiah a, an day berah hah thi kûlin kan siam ang lawi si. Mihring ve tho an ni a, an ril te pawh a ṭâm thei a, keimahni kan in ei puar tawh avang ngawtin an puar ve si lo, kan pumpui min ṭâwm a nih ngawt loh chuan. Heti ang hunah te hian an inhnawh puarna’n hun thâwl ṭha tak kan pêk thiam a pawimawh hle. Zanriah ei hun thleng pawhin a hnuhnung berah ṭâm chhâwl dâwna awm tîr kher hi a ṭûl lêm lo. In lamah hmeichhe lam leh mipa lamin programme hrang hrang a kimchang thei ang ber leh thlarau thawh dân a zir zêlin kan han siam leh a; heti ang nia ‘inneih speaker’ mamawh tâwka liam kan nei ṭhin te hi alâwm buaithlâk chu. Lawi boruak nên, a rih hian a rit lûk ni berin ka hria.

Inneih programme leh kalphung kan duan dân hi chu a fuh chiah lo a ni. Hlimna ni tûr berah chau hnêpin kan siam ṭhin. A hautak thei ang bera tih hi ropuina emaw kan ti tlat a, hei hi Mizote kan fin lohna lai chu a ni. Mipui an lo kal ṭeuh te hian ropui ta riauah kan inngai a, ‘kan mawina in ni’ te kan han tihkhum ang dup dup a. Mipuite lah hian thinlung lamah kan lo ‘Amen’ ang huk a. Kan mawina dik tak zâwk chu nupa tuak thar te hmalam hun kha a ni daih. Ropui thei ang berin innei mah se, holam taka an inṭhen leh si chuan ropuina ropui lo tak a ni ngei ang. Nupa awhawm tak leh zahawm tak, Kristian chhungkaw ṭha tak din tûrin inneih tihhautak hian kawngro pakhat mah a su lo (a lo su a nih pawhin a khâwk tho tho ang), a innei tura te inhmangaih tawnna, inhriat thiam tawnna leh inzah tawnna kha a pawimawh zâwk daih.

Ram changkângah te chuan inneihna hi a zângkhai thei ang berin an kalpui a, biak ina inneih hunserh te chu an urhsûn ve tho, a bâkah erawh boruak zâng tak nên hun an hmang ṭhin. Keini ve erawh zîng varṭian aṭanga zân mut dâwn thlengin a inneia te hi a hah ber ber leh rim ber ber an ni a, hahchawlhna hun chhe te pawh kan pe phal lo fo. Tih bûng bûng hi i mausâm ngam ang u. Inneihna leh inneih nia kan thil tum dik tak ‘hlimna’ hi a inneia te tân kan buatsaih thiam a hun tawh hle.


Zo-business model leh Zo-inflation (Dichotomy of Zo- culture and economy)

$
0
0

Ka thiam zawng ni miah lo, Zopa sumdawnna kalphung leh thil man sang zel in kaihhnawih dan THEORY hi ti hian ka han sam kual vel a. Economist emaw eng management diploma nei emaw ka ni hek lo. Zopa tawnhriat atangin ka rawn chhawp chhuak dawn a ni.

Zo-Business model ~ Sumdawnna kawng a kailawn kan pen dan

1. Hausak thut: Hei hian hausak thut chakna atangin kut hna emaw sawrkar hna emaw min hmuh hniam tir a. Kan rilru a lo lut hmasa ber chu sumdawnna a ni. Chu chu a saptawng tak chuan business an tih ang hi a ni , entrepreneurship an tih ang hi a kawk pha lo a ni. Innovative ideas lam aiin hlawk tumna rilru profit oriented nen bul tan a ni thin a, bul tan nan erawh sum lu a ngai!

2. In tih hmuh: Zo business hi intih hmuh kalchar atangin a lo chhuak a tih theih awm e. A hlawk a ni tih proved sa ngei kan bawh thin. Hmanah chuan sipai an luck a, a hnu leh ah chuan driver an luck leh a. Keini thangthar ho zingah chuan engineer leh doctor ten ngaihsan an hlawh ber awm e. Vanduaithlak takin zirna lamah hian kan thatchhe ve hrim hrim tih chu ka awih chiah loh avangin kan zirna kalphung (education system) dik loh ah puh ta I la. Ngaisang viau e ti lo chuan hna bul tan nan chuan thenawm te loan a lei taxi tangin sumo atangin truck leh JCB thlengin a niang chu kan intih hmuh a. A chhan chu, hnathawh kan tum lo va, thawh tir kan tum vang a ni.

3. Pawl din (association): Hei hi sum lu kan lo hmu a nih pawh in kan rahbi next a ni ve hrim hrim a. Damdawi zuar kan ni emaw mutia kan ni emaw union leh democracy inhmeh zia kan hrechiang ah ngai ta I la. Rei vak lo ah pawl kan din thuai thin. A nei ngah deuh an thu tlangpui.

4. Hlawkna (Profit): A tir atang a kan tum ber chu a hlawkna tel a ni a. Kan target hi nuai aia tlem lo time frame kum 2 a rei berah a ni tlang pui a. Kan target kan achieve loh chuan hlawhchham (failure) ah kan in ngai tlangpui a, kan bansan zui mai thin.

5. Bul tanna dang (another start up): Hlawh chham hi chu kan in ti duh chiah lo va. A aia hlawk dang ah kan pakai thuai thin. Tih hram hramna nun hi kan tlachham ve hrim hrim a tih theih awm e.

Zo-inflation ~ Kan sumdawnna leh thil man pun chhoh dan

1. Hlawkna hnar: Kut hnathawk hmusit tawk a lehkha kan zir sil avang leh sawrkar hna hlawk loh zia hre tawk a sikul kan kai ve avangin a chung a sumdawnna hi kan pan ta ruih ruih mai a. Chu chu hlawkna hnar a ni.

2. Sum awmzia: A tirah financer i hmu mai a. Loan i la thei ta. I duhthusam ang chuan i sum neih ang chuan bul i han tan ta tawng a. I sum puk chu rulh leh a ngaih avangin kum khat na ah sum hlutzia i hre chhuak ang. Hausa emaw i lo inti kha mawl i in ti hman hle ang.

3. Hlawkna lamtluang: Hei hi chu zirna rahchhuah a tih theih awm e. I tum ang in i bul tan chuan hlawkna a thlen ta si lo che a, sum I lo puk ve laklawh tawh bawk si a. Hlawkna tur I han ngaihtuah a, mahni mai a I duh ang i beih theih loh avangin pawl din i rawt ta a. i tih ang ti vet ho te kha sangawizawnpui tur i zawng hmu ta reng a ni.

4. Hlawkna kua chu: Pawl in han din ta a. In duh ang thalin in in lek thei ta, sawrkar nep zia in hre thawi ve laklawh tawh bawk si a ( A bul takah chuan i sumdawnna tan hma khan i tih ang ti ve/ mi tih ang i tih ve intih hmuh culture kha a chhan a ni tih i haider tlat taw hang) Supply-demand chungchang ka sawi dawn lo. In in hawr khawm tel tel a, market (sumdawnna) chu in monopolise (thuhnuaia dah) ta ngawt mai a. I hlawkna ngei turin in product/ service a chu a man in bithliah ta a. Sawrkar lah in rawlh hek suh, mipui lah a tur reng emaw tiin kuhva dawrah an phun liam mai mai tawh a ni.

5. Hlawkna kawng ping: Hei hi chu nakin hun tur a ni. I hlawk loh chhan kha pakhatna ah chuan i duham vang a ni a. A dawtah chuan illegal/ dan bak ni chiah si lo, unethical (mi hmuh a mawi zo lo) practice in thlatin sawm a pakhat pe chungin i la hawicham hle ang. I sumdawnna avanga midangin hlawkna an tel ve loh chuan long run ah chuan a bul tumtu zing a mi, hlawkna kawngkhar vengtu ang mai i ni ang. I sumdawnna dawr zo lo i hmu tam tual tual ang a, a tawpah nangmah chauhin i thil neih i chhiar i chhiar ang a. I sumdawnna chu a tawp tihna a ni ang.

Tlipna: Kan rilru kalsual nasat zia hi ka ti thin a. Hausat thut duhna rilru, sumdawn pawh short term kum2/ long term kum 5 aia thui hi kan melh ngai lo a tih theih awm e. Kum 2 chhung a ka hnathawh ah ka hausak loh chuan ka bansan leh mai thin.

Tin, a dawt lehah chuan hnathawh kan tum lo a, mi hna thawh tir kan tum a ni. Sum pukin lirthei kan lei a, dawr kan hawng a. A khalhtu tur leh nghaktu tur kan ruai zui nghal mai thin. Tam tak chuan kan sumdawnna hi kan hriatpui vak awm lo ve. A pawi ber a chu kan zarah thil man a to ta thin a ni. Khawkar kawng ah sumo za chuang a tlan a, market in a la pha chiah lo a ni. An tlan vek chuan phurh tur an hmu lo a, an in tlan chhawk a, an awl ni aiah a man an san mai a ni (State dang aia petrol leh diesel tlawmna ramah hian km khar chuan man a to feeeeeeeeeee a ni).

Mi ramah chuan competition a awm chuan thil ma a tlawm thin a. Keini chu competition hmingin mipui min rawk ta thin a ni. Service dang sa zuar an ni emaw cable tv min petu te an ni emaw kan thuhmun pet pet a tih theih awm e. Newspaper thleng hian a content ai chuan fakna ah kan buai zawk a ni.

Sawrkar lah hi a bengngawng nuih ve mai mai a. Income Tax i pe lo a ni thei e, indirect tax avang hian sahbawn sen i lei pawhin 4-12% chhiah i pe a ni. Thlakhatah cheng 1000 man thil i lei chuan chhiah cheng za chuang i chhung lut tihna a ni a. Sawrkar sum hmanna ah hian sawi i nei ve a ni, NLUP i dawng a nih pawhin i sum thawh thenkhat i dawng let mai a ni tih i hrethiam taw hang.

Hei mai a la ni hlei nem. Sumdawng hausa ten Aizawl khawpui lunlaiah Bangkok bungrua ual au takin an zuar a, an chhiah pek hi chhui zui an ngam an gem! Kan economy heti khawp a a than lai hian kan chhiah chhun luh a va tlem si ve kan tih chuan sumdawng ten Aizawlah chhiah an lo pe lawk a (way bill an ti em ni), ABC velin emaw an rawn phur hawng a. Vairengte ah lo check ve mahse way bill an neih miau avangin an chhuah leh mai a. Cheng nuai 10 man la se, nuai khat man siam si se la, nuai khat man chhiah an chawi a a dang zawng chu help hlang a ni. Nang leh keiin bungrua a chhiah kan lo pek ve hi a in karah a boral then thin bawk a ni. VAT an introduced tan tirh khan Vairengte check gate ah hian min check uluk thei khawp mai a, way bill nei chu an tlang par par mai a. Sumo a kan zing a chuang ve neih zawng zawng a risk la kan tih ang chi sing hnih/ khat man erawh an lo man sak lawi a… a va han rapthlak em!

A hausa an hausa thur thur a, a rethei kan rethei tawlh tawlh a. Tu dang vang a ni hlei nem, keimah ni vang vek a ni! Sawrkar hi i mawhpuh tawh lo ang u ….

Kan ti mah mah em aw!

$
0
0

Mizo te hi kan history kan chhui chuan khawchhak lam atanga thlangtla thla deuh vek kan ni. A then a chhukthla hma a, a then chu an chhukthla tlai deuh thung. Chuvangin mizo hnam chanchin sawi apiangin khawchhak lampang sawitel ziah a ngai thin reng a ni. Mizote hi ram pathum India, Burma leh Bangladesh ah kan inthendarh a. Mizorama cheng te hi hmundang a chengte aiin kan vannei deuh zawk a ni. Hei hi keimahni theihna avang nilovin Pathian malsawmna kan dawn vang zawk a ni. Chuvangin malsawmna kan dawn hi i chapo pui loving u. Hnamdangte tana malsawmna ni thei turin tan i la zawk ang u.

Khawvel ah hian a hausa an hausa reng lova, a rethei pawh an rethei reng lemlo. Chutiang bawk in ram leh hnam pawh in hmasawn hun a nei thin. A changkang an changkang reng lova, a rethei an rethei reng bik hek lo. Chuvang in midangte hmuhsit ngawt hi thil atthlak ber pakhat a ni. Kan hmuhsit te aia hmuhsitawm kan la ni thei ania. Mihring hian Pathian malsawmna kan han dawn hian kan hunkal tawh kan retheih laite kan lo theihnghilh thin. Mizo te pawh hi tunah chuan India sawrkar chawmhlawmna hnuaiah nuamsa takin awm mah ila, hmanah kha chuan kan lo rethei thin hle a ni. Mizoram buai lai khan Mizo tamtak Burma ah an raltlan a ni. Chung mizo raltlan te chu kan Chin unau ten duat takin an lo dawngsawng a ni. India lama sawrkar hnathawk leh sipai te pawh Chin ho hian kan khawmi an ni tiin Burma sawrkar thuneitu te lakah an lo hum tang tang a ni. Chutih lai chuan MNF ho in Chin state ah bank te an han rawk a. Mahse khang MNF te sualna avangin Burma a raltlan Mizote an tiduhdah lo a ni.

Hun a lo kal zel a vanneih thlak takin Mizoram chu state a lo ni a. India sawrkar in min chawm hneh avangin hma pawh kan sawn chak hle. Burma ram inawpna a that loh avangin Burma rama cheng hnam hrang hrangte chu khawvel hmun hrang hrangah an pemdarh a ni. Chin mi aimah in hnamdangho an pemchhuak nasa zawk mah a ni. Khawvel hnam hrang hrangte chuan heng Burma atanga pemchhuakte hi ngil nei takin an lo dawng sawng a ni. Amaherawh chu Mizoram ah vet hung chuan chhiatna chitin rengah hnamdangte kan mawhpuh thin a ni. Mahni in enlet a inbih chianna chang hriat a hun tawh hle. India rama Burma mi heti taka an lo luhna chhan chu India pawisa a hlut zawk vang a ni. Newin-a kha khawvel sum lama in zawmkhawmna ah a tel duh loh avangin Burma pawisa a hlut tur angin a hlu thei ta lo a ni. A nihna takah chuan Burma pawisa hi India pawisa aim ah in a hlu a ni. Chuvangin Currency exchange ah India pawisa hlutna tlahniam vak sela, Burma mi chu hnawhchhuah ngai lovin an rawn lut lo mai dawn a ni.

Hnam tin ah hian tlema sual deuh leh fel deuh te an awm thin. Chuvangin mi tlemte sual avanga a hnam anga kal tir zel hi thil dik ber a ni lo. Mizoram chhunga case a tam zawk chu mizo te kan ni a. Mahse Chin miten thil an tihsual hian a langsar thei ang ber a puanzar an nih thin avang hian an langsar mai mai zawk a ni. A tha apiang mahni inpek a, a chhia apiang midang puh zel hi sim a tha in ka hria. Hnamdangte pawh in mizote tih theih ang an ti ve thei ani tih hriat a tha. Mizo te hi kan tha famkim vek bik lo a ni. Mizoram chhungah hian hnam hrang hrang kan cheng a. Heng hnam hrang hrang ten hma an sawn hian Mizoram chuan hma a sawn thei dawn chauh a ni. Tunah chuan hnam tenau ten an hnam pual in tan han la se, kan thik em maw ni, kan dodal nghal zel a. Lusei culture chauh kan barh luih zel chuan nakinah an thanharh hunah buaina namen lo a chhuak thei dawn a ni. Pangpar huana pangpar chi hrang hrang a awm angin Mizoram chhungah pawh hnam hrang hrang kana wm a ni. Chung hnam hrang hrang te chu Mizoram timawitu leh tikimtu a ni. Chuvangin hnam hrang hrang ten hma an lakna hi kan dodal mai tur a ni lo.

Mizote hi hnamdangte ang bawkin hmun hrang hrangah kan awm darh ve a. Mahse hnamdang zingah mahni inlak hran kan ching hle. A tamzawk leh a lo awm sa te mitmei pawh kan veng lem lo. Diktak a sawi chuan Mizote hi khawvel a hnam communal ber pawl kan ni hial ang. Manipur ah Mizo tlemte an han awm ve a, Mizo hnahthlak hnam tam zawkte an va belbul lem lo. Tripura ah pawh chutiang tho. Mahse, Mizoram chhunga hnam then khat ten a hnam zawnga thil an hank al pui hian kan haw hle lehlawi si. Mi in i chunga ti tura i duh angin midangte chungah ti rawh. Burma ah pawh Mizo te chu a ramneitu an ni lo. Hmundanga atang pem(migrant) an ni. Mahse zohnahthlak inpumkhatna an duh lo nge maw ni Chin pawh an inti duh lo. Chin inti duh lo e tilo chuan Chin hminga Refugee kal an phur leh hle thung. Kum 2010 khan Mizo hi Burma Government ah recognised tum in an nawr a mahse recognised an la ni chuang lo a nit un thleng hian. Chuvang in Mizoram a Burma mite kan hnawhchhuah fo thin ang hian anni pawh hian Burma a kan Mizo unaute an rawn hnawtchhuak ve thei a ni tih hriat a tha.

Commonwealth ram mi India ram mi ni duh chu Indian citizensip an neih theih dan ngaihtuah pui zel an ni. Chubakah an thlahtute India rama piang an nih chuan an tu leh fate pawh India mi anga chhiar an ni. A nu leh pa ramdang mi nimahse India rama piang chu India mi anga ngaih an ni zel bawk. Mizorama Burma mi kan tih tamtak te hi an thlahtute Mizoram ngeia piang an ni. Chubakah Mizoram a piang leh seilian pawh an tam a ni. Mizoramah hian Dan hi duh angin a lal tawk lova. Dan hi lal chu nise, Dan leh thupek chu a kengkawhtu tur ten an kengkawh mai dawn a ni. Mahse Mizoramah YMA ten an thawh loh tur foreigner case thlengin an buaipui thei tlat mai. Law and order lamah chuan kan la hniam deuh a ni. Burma lama kan unau ten sualna chi hrang hrang an tihlohna tur in keini Mizote hi an customer ah i tang tawh lo ang u.

Engpawh nise Christian kan nih avangin mi khawngaih theihnate, lainatnate kan neih a ngai a ni. India Look East Policy a hlawhtlin hunah phei chuan Khawchhak unaute nen kan la in tlawh pawh zual dawn a, heti taka kan unaute akn huat hi zawngin a tha lo ang. Khristian za ah za ni ve si kan chetzia ah kan khristianna a lang em? Midangte tana malsawmna nih hi Pathian duhdan a ni. Midangte chhiatna lai zawnsak reng ringawt hi zawng a dik ber lo. Mi pakhat sualna avanga pawi sawi lo ten a tawrh thin na ah hian Pathian a lung a awi ang em? Mite chunga buaina kan siam let aia tam buaina Pathian in kan chungah a thlentir thei a ni. Pathian hremna kan tawh loh na i fimkhur ang u. Hman deuh lawkah Laipuitlang leimin ah mi 17 lai in nunna an chan a, a pawi hle. Mahse, kha kha mi hringte tumna avanga thleng a ni lem lo. Kha aia rapthlak zawk chu Saikhumphai khaw hal hi a ni. A chhan chu mihring te tih ngei a ni si a. YMA hi tanpui ngaite tanpuitu emaw ka lo tih thin kha midangte tana harsatna siamsaktu zawk lo zu han ni reng a!

Inneih Runpuiah Virginity leh Pregnancy Test hmasa phawt !.

$
0
0

June ni 7 Zirtawpni khan, Madhya Pradesh a Betul District a Hardu khuaah chuan, ‘Mukhyamantri Kanyadaan Yojna program hmanga Nupa tuak 400 zet inneihna buatsaih a ni a. Mahse, he inneih runpuiah hian thil pangai lo tak a thleng ta tlat mai a. Chu chu, Complaint a awm avangin, innei tur nula ho chu, an inneih hmain, an rai leh rai loh bakah, an virgin leh virgin loh an test hmasa a ni. Nula 8 lai chu an disqualified a ni awm e.
He thil thleng dangdai tak hi an hriatin, sawrkar lam pawh an che vat a, Collector Rajesh Mishra chuan Inquiry an lak tur thu a sawi a, Assistant Collector Neha Malviya chu Report kimchang thehlut thuai turin ruat anih thu a sawi.

Madhya Pradesh a Opposition Leader Ajay Singh chuan, “Chief Minister Shivraj Singh Chouhan hian Tribal ho hnenah ngaihdam a dil ngei tur a ni” a ti. Tin, Heng hmeichheho an test na hmun hi Damdawiin pawh ni lovin, Sawrkar Sikulah ualau takin an test niin an sawi.

He Mukhyamantri Kanyadaan Yojana hi a thil tum(Program) chu a tha phian a. Mirethei ve te te te, anmahni sum sen ngai lovin, Sawrkarin a huhovin Inneih runpui a buatsaih sak thin a, Nupa tuak tinte hi Rs.15,000/-(Singkhat sangnga) theuh an pe nghal bawk thin a ni.

Mizoramah hian tive ta ila, disqualified hi kan tam thei viau ang em?
Source: We The Nagas

Ho mai mai…

$
0
0

Kut hlei thil post. Duh duh dan a comment awih…
Fur lai a, motor a zin in, kawngchin hriat lawk loh chuan hetiang hi tawn tur a awm fo thin



Mizoram chu Cyclone khan a thuai teuh ther ther hle a ni. A siper pawh heti vel hi a ni a.

Nungcha humhalhna lamah hmalam kan pen mek a, tun a ka awmna hmunah phei hi chuan sava veh khap a ni a, zing kar atanga zan thleng sava thawm hriattur a awm. Nuam ve khawp mai

Khawbung khaw dai, Sasaw mual a Damhauha Thlanlung.

Kolasib a Thlalakna Dawr pakhat fakna. hahaha

SDMI Inkhawm Ka Chhim Ve A

$
0
0

Thuhmahruai
Thlen chin zimteah hian ziah tur tawk te hi ka nei ve zel a. Kum 2008 khan Mizoram House, Vasant Vihar-ah hian Mizo inkhawm ka chhim ve tawh a. Kha’ng lai kha chuan Mizoram house-a thleng leh House hnaia mi te inkhawm mai kha a ni bawk a. House Dormitory-a thleng kan ni a, kan mutna room-ah khan kan inkhawm mai a. Chu inkhawmah chuan khuangte pakhat vuain putar pakhatin zai a hruai a. Hla un pui pui a la a, zai a har phian a nih kha.

Tahrikni 9, June 2013 khan ka hna tul avangin Delhi ka zin lai a ni bawk nen, Ghaziabad atangin Mizoram house-ah bawk chuan ka va inkhawm leh a. He hunah hi chuan Delhi Mizo Inkhawm, Delhi chhim lama mi te an ni thung a. House thlenkhawmna (dormitory) pawh inkhawmna pangngai taka chei a lo ni a. A lo changtlung ta hle mai.

Beisei miah loh!
Pathian faka zai a nuam em em; a bikin thalaite an hlim. A va nuam tak em! An zarah Pathian fakna hun tha tak neiin hun hlu tak ka va hmang ve thei a. Hmun hla tak atanga inkhawm man a awm hliah hliahin ka hria a, lawmawm ka ti tak zet a ni.

Thuzir mawlh kha
Sunday sikul kai ni a lo ni a. Kaihruaitu pakhatin tawifel taka Kristian chhungkaw kaihhruaina chungchang a sawi hnuin sawiho a ni a. Mi thiam tak takte thukhawchang hi ngaihnawm ka tiin, an sawihona enga ka rilru khawihtu tlemte hi mi(sual)-te hnena tarlan ka duh ve tlat.

Ka tih angin
He thu hi nu leh pate’n an fate enkawl chungchanga sawi chhuah a ni a. Nu leh pa-in an fate zilh nan, “Ka sawi angin ti rawh”,ti mai lovin; “Ka tih angin ti rawh” tia zilh thei turin an nun ulukin, an fate tan entawntlakin awm thin se, a tih kha a va dik em!

Kan fate hian an nu leh pate hi entawntlak tiin min ngaisang em le?

Bawih nun
Tunlai khawvelah bawih an awm tawh lo ti ila, Mizo zingah phei chuan a dik awm e. Bawih nun hi chi hnihin an sawilang a. A pawmawm ve ve.

Bawih – mi hnuaia hnathawk
Delhi leh India ram khawpui hrang hranga Mizo thalaite hi mi hnuaia hnathawk vek an ni awm e. Chutiang tan chuan an hnathawha bawih anga an rinawm a tul tiin an sawi a, a dik viau mai; hnathawhna kawnga rinawm tura fuih nan. A chhan chu Kolossa mite hnena tirhkoh Paula lehkhatawnah khan bawih nun dan tur kha a sawi uar hle a, keini pawh hian kan hnathawhnaah entawn tur leh nunpui tur kan nei teuh awm e.

Bawih – kan awmpuite
Bawih nun sawihona kara kan hnuaia thawkte chunga kan rilru puthmang leh awmdan tehkhin a ni bawk a. Zoram pawna Mizo chhungkuaa khawsa tam zawk chuan min tanpui turin awmpui kan nei deuh vek a. Kan awmpuite laka kan rilru put hmang leh chetzia hian kristian kan nihna a tarlang thin em? tia sawi a ni bawk. Inenfiah a tul hlein ka hria.

Pathian rawngbawl – lehkha zir
Hei hi thalai, zirlai tam zawkte harsatna tawh leh zawhna an zawh fo thin a ni. Lehkha zir chungin engtingne Pathian rawng ka bawl kawp theih ang tih hi.

He zawhna nena inlaichin tho hian I exam dawnin, I exam paper kha Isua’n a endik turah dah thin la, taima takin lehkha I zir thin ang tiin. Hei hi ka vawikhat hriatna a ni a, ka pawmzawng tak a ni. Kan zir/hnathawh reng reng hi kan pu/pi te aiin Isua’n min endik dawn tiin ngai thin ila, kan hna/zir kawngah hian kan rinawm zual ngei ang le.

Lalpa’n in a sak loh chuan
A tawp berah chuan hei hi Kristian chhungkaw din nan a pawimawh. In sa tura a din hmun (foundation) a fuh phawt a ngai angin, nula leh tlangvalte hian kan thatlai atangin innghahna dik Isua Krista hi nghel takin vuan ila. Kawppui dik leh tha min pe thei tu chu amah Isua Krista chauh a ni si. Thatlai huna Pathian tana hun hman loh zawng chhangchhiat hnu chuan a harsa tawh em mai tia sawilan pawh kha a va dik awm em! Kan thatlai Pathian nena chen tur kan nihzia hi hre nawn fo ila a tha awm e.

P.S. Mahni irawm chhuak sawi tur hre ta lem lo chuan, mi thusawi ka rawn ziak chhuak ta mai a. A kimchang lovin, a phelh nuai ka ring; in ngaihdan zau leh fel zawk ka lo ngai chang e…

SHE HAS TO GO

$
0
0

Tears are hard to stop; even more difficult to watch them stream down her cherry red cheeks. Love is a funny thing; you don’t choose it – rather, it imposes itself upon you. The human heart is designed to circulate life-giving blood throughout our fragile bodies; it cannot cushion so many emotions. Tears are hard to stop, as I helplessly watch them pour down her cheeks again…

God does not make mistakes. It only takes time for His creations to accept His blueprint for our lives. I believe God was perfectly satisfied when He decided that I should be a Mizo. I was born into a middle-class Mizo family in Aizawl, and was brought up with typical Mizo values and mindset. I love my people and my land, and I have no qualms in proclaiming that we are His chosen people.

Her hands are still warm, but I’m not sure if her heart still is. The last teardrop is slowly running down those soft cheeks, as I watch with mixed emotions. I never intended to fall in love, but apparently Cupid thought otherwise. I’ve seen a woman’s tears before, and am fully aware how false and poisonous it can be. But it’s different this time, and a silent war rages on inside.

She never really liked my people, let alone my land. I’d go on and on about Mizoram, and she would fake interest just out of courtesy. I saw it all in her big, beautiful eyes. But I don’t blame her, ‘cause I had also done the same thing – listened to her culture and her ways, never once betraying my utter indifference. God does not make mistakes. But surely He’ll forgive me, for I’ve used up all the love that I have for my nation – the Mizo nation. It might sound harsh, but there just isn’t any more space for an alien nation.

The last teardrop dries, as she holds me tighter. And ever so gently she says, “But I love you,” and the raging war inside intensifies. My heart wants to console her, and tell her that nothing will ever tear us apart as long as God gives us breath! But my head does not concur, and there’s a good reason why the brain is placed above the heart. A prickling conscience is not necessarily bad, but it can be annoying sometimes – especially if it tells you to let go of someone you’ve grown to love deeply.

As is common for a Mizo child, I grew up disliking non-Mizos in general, and mainland Indians in particular. I had my reasons too, such as the fact that the Indian Government used its air force against us – her own citizens. Horrible tales of Khawkhawm, and numerous other atrocities including brutal rapes committed by the Indian Army, enraged me no less than any other true-blood Mizo. Inevitably, my patriotism was for Mizoram, and not India. As the comment goes, “I am a Mizo first, and an Indian second.” It suffices to say that I was brought up in the safe ambience of a regional nationalism flaunting Mizo chauvinism.

I feel her long, dark hair against my face. Her eyes meet mine, and they’re still as big and beautiful as ever. Here I am, still holding her hand, as she awaits my response. Love is a funny thing, and frankly I never really understood it. I began our relationship with the blind optimism that I’d slowly pull her into my society. It is only now that I’ve realized there is something called “reality” above and beyond our dreams, hopes, and even love.

God has been kind enough to provide me with a few platforms from where I have preached to a number of people about Mizo ideals, norms and tradition. I’ve always harboured plans to revive Mizo nationalism, and give it a new lease of life. I have time and again preached about the possibility and dangers of assimilation. As such, it naturally follows that I was amongst the most vocal against inter-marriage with non-Mizos, and strongly felt that this was a betrayal upon the Mizo nation. I could talk the talk, but it was now to be seen if I could walk the talk. Any other way and I would be branded a “hypocrite”.

Tears are hard to stop; as they slowly run down my cheeks, a mixed sense of grief and relief engulfs me. I let go of her hand slowly, but surely. I get lost in her eyes for one last time; those big, beautiful eyes. “I love you too, but I love my people more.”

She has to go.

YMA Day (78-na) Chibai vek u le!

$
0
0

Thuhma: Kum 2008 YMA Day kha mi(sual).com a ka post ( YMA Day leh Father’s Day ) hmasak ber ni a ni a. Kum hnih chhung teh meuh mai comment tu a hmu zo lo a, zam awm duh ve deuh chu a ni! Tichuan, 2010 October thla ah chhana‘n a comment a, khawngaih mark nen! Aug 2011 ah Asteric in a comment leh a. 2012 comment lut lehin kum tin comment a la lut ve ta ziah a. Vawi khat post na a ni bawk si a, a va han zahthlak tel deuh duh reuh tak em!

YMA (Young Mizo Association) kan tih hi Young Lushai Association tih hming pu in June ni 15, 1935 ah christian missionary te leh kristian hmasa mi thahnem ngai ten an din a ni a. An din chhan ber chu kristianna in kan ram a tuam hluai takah chuan Zawlbuk kai an tlem tial tial a. Governor meuh pawhin revive tum mahse a theih tak loh ah chuan kan missionary thenkhat te leh kohhran hruaitu ten Zawlbuk aiawh zo tur kawng dang an dap ta a.

Tichuan June ni 3, 1935 ah missionary Miss Katie Hughes (Pi Zaii) inah chuan committee koh a ni ta a. A hmingah “Young Mizo Kristian Association” tih chu rawtna awm mahse a huam kim lo a an hriat avangin Rev David Edward (Zoram Pa) rawtna “Young Lushai Association” tih chu pawm tlangin June ni 15, 1935 atanga bul tan turin an rel thlu ta a ni. India Independent a lo nih khan Zohnahthlak hrang hrang te a huam kim theih nan October ni 7, 1947 khan “Young Mizo Association” tih in thlak a ni.

Tu te nge member chu?
Mi tu pawh, Zohnahthlak tawh phawt kum 14 chin chunglam chu member ah an qualified a. Upat zawng erawh peih chen chen niin ri an kham lo. Member ni tur hian annual member turin cheng 2 leh cheng za pek a ngai a (Hei hi CYMA website a an ciah dan a nia ka chiang bik lo ~ VaiVa). Member tu pawh kum nga aia rei member ni tawh chuan an awmna branch kaltlangin Central Executive Committee (CEC) hnenah Life time membership a dil thei bawk a ni.

YMA hi all India organisation niin barnch hi Mizoram, Manipur, Assam, Nagaland, Meghalaya leh Tripura ah te din a ni a. Societies Registration Act (Act XXI of 1860) hnuaiah Registration No. SR4 of 1977 a ziah luh a ni.

Motto (Thil tum):
1. Hunawl hmanthat
2. Zofate hmasawnna ngaihtuah
3. Kristian nun dan tha ngaihsan … te an ni.

Thuneihna inkhaidiat dan: General Conference in thuneihna sang ber an nei a. A hnuaiah Central Co-ordination Committee (CCC) a awm leh a. Chumi hnuai leh ah chuan Central Executive Committee (CEC) a awm leh a ni. Hemi hnuai ah hian sub-hqrs (5), group (47), branch (722) leh section an awm leh bawk.

CYMA hian thlakip chhuak “YMA Chanchinbu” tih chu kum 1973 October atangin a chhuah bawk a. Kum 1983 atangin kum tin kum puan a nei thin a, kum puan hmasa ber chu “FAINA Kum” a ni.

Chawimawina a dawng nual tawh a. Chung te chu ~
1. Indira Priyadarshini Vrikshamitra Award, 1986 by the Govt.of India.
2. Excellence Service Award by the Govt.of Mizoram for the three consecutive years,1988-1990.
3. Indira Gandhi Paryavaran Puruskar, 1993 by the Govt.of India.

Source: www.centralyma.org.in


Mizoram Synod-in inneih nia mo leh a hriatpuitute inchei dan chungchangah thuchhuah siam

$
0
0

via Saia Sailo @ FB Special Report

An thuchhuaha an tarlan danin Inneih ni hi kan hnam incheina chawi larna hun remchangah hman tum a that thu te, hnam hrang hrang, tunlaia kan Mizorama mi tam takin an ngaihsan Korean hote ngei pawhin an inneih niah chuan an hnam incheia an inchei thin thute an tarlang a. Kan Mizo zia lang thei zawnga kawr var mawi tak leh puanchei bih te hi a mawiin a zahawm tih hre thar turin an inchah a ni.

Heng ahnuaia mite hi Biak in hawnga innei te, inneih nia Mo leh a hriatpuite leh Mo kawr ‘design’ tute leh thuitute pawhin zawm turin an ngen a, an thuchhuah angin han tarlang ila.

1. Kawr nghawng hmalam zau lutuk hi a zawhawm lova, a hatuin mahni inrintawkna a hloh phah thin niin a lang. Chutiang bawkin hnung lam zau lutuk pawh hi a mawi lam aiin mipui tan hmuh a hrehawm lek lek zawk thin a, a mawi tawk zawn hram nise.

2. Kawr ban nei hak theih hram ni se. Ban nei lo te, kawrhnuai chauh te hi a mawi lovin a zahawm lova, dar bah awm lo te phei hi chu Biak In chhunga hak luh atan a mawi lo hle a ni.

3.Kawrfual hi a hatu san zawng mil tawk zawn thiam a pawimawh. Fual lutuk, midang ten zawnpui ngai khawp hi a buaithlakin, kan ram leilung nen pawh a inmil lova. Chetsual palh te pawh a hlauhawm a, chuvangin a hatu ena a awm taweka fual kan thlan thiam a poawimawh hle.

4. Kawr arh uchuak pawh hi a buaithlak lam deuh niin a lang. Mo neitu nena inkutsuih dawn pawha harsa khawp tur chi chu hak loh ngam a tul.

5. Inneih hriatpui tura kalte pawh kan incheinaah fimkhur a ngai. Biak In ni lo, intihhlimna hmun danga kan kal anga kan inthuam anih chuan Pathian kan biakna Biak In kan tizahawm lo a ni tih hriain Pathiannia Biak Ina kan incheina ang tho kha inneih inkhawmah hian inbel mai ila. Chu chuan thangtharte hnenah Pathian leh Kohhran zahawmna nasa takin a hril ngei ang.

6.Inneih nia, mo leh mo neitu chhungte inchei dan pawh hi kan inbihchian a tul tawh viauvin a lang. Tunlaiin mo leh mo neitu chhung hnai deuhten kawr inang hak kan ching ta pawh hi a lawmpuitu midangte tan a inthlahrunawm thei niin a lang a, hengah pawh hian kan insum thiam a pawimawh hle a ni.

Colonial Modernity and Cultural Change: A Note on the Mizo Society

$
0
0

Sociologists have informed us that human society is dynamic and subject to change over time. It has been universal truth that no societies remain static or remain unaffected by external forces. In this age of globalization where time and space constricts, every individual, groups or communities are under the influence of external forces. However, in this short essay, I will look into the cultural change among the Mizo by taking colonialism or colonial rule as a framework of analysis.

Culture and change are two different concepts yet are often used together. The Oxford Advanced Learners Dictionary defines culture as ‘the customs, and beliefs, way of life and social organization of a particular country or group’. Another definition of the same line come from a noted anthropologist Edward Taylor who define culture as ‘that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society’. This definition is one of the most widely accepted and used till today. For Robert Bierstedt culture is ‘the complex whole that consist of the way we think and do and everything we have as members of society’. Yet, so far, there is not a single accepted definition of it[1]. Going by the three definitions above, it can simply be said that culture encompasses a way of life of a group or a community and the values which are there in the human society.

Then what can be cultural change. What comprise of cultural change. Is cultural change the same as social change or are they different? This is a baffling question with no straightforward answer.

Yet, Rao (2001) has made a distinction between the two, social change and cultural change. As he puts ‘all social changes are cultural changes, but all cultural changes need not necessarily be social changes also. Cultural change can be called social changes only when they affect human relations and the social organizations and cause some variation in them’. This distinction is narrow yet significant. In the case of Mizo society, it can be said that there was cultural change which was brought in by the colonial administrators and missionaries in particular from the late 19th Century onwards.

Before proceeding to the main subject, let us make a rapid sweep at the Mizo society before colonial rulers. The socio-political life of the Mizos was typical of any tribal formation which centered around the village chief which in Mizo was called as lal. A lal is the head of the clan and was the most important functionary in the Mizo political system. Apart from this, there used to be constant warfare and raids between themselves. Thus, head-hunting is a common practice and is found to have a strong socio-cultural significance.

As a result, every male member were trained from their early childhood about tribal warfare as well as the values and norms in what were known as ‘Zawlbuk’. The ‘Zawlbuk’ is one such institution where the village elders narrate stories of their history (past) to the present generation. As a non-literate society, this mouth-to-mouth transmission was the only ways through which generations inherit their past histories. It is also an institution where social mores and values were taught and upheld. So, functioning as a social institution, the Zawlbuk was one of the sole learning centres of the earlier Mizo society.

On the religious aspect, the Mizo have a strong belief in the presence or existence of a supernatural being and also in the existence of body and soul and so life after death. As put by Lawmsanga (2010) ‘in the Mizo world view, heaven was above and the earth was below. They believed that the abode of the Supreme Being and all other celestial beings was heaven, though they frequently visit human beings lived with them. Thus, human beings who lived on earth saw their existence in the midst of malignant spirits and so they offered sacrifices to placate these spirits’.

Although there are other numerous cultural practices which can be discussed, it is beyond the limit of this paper to discuss and highlight all of them. If one looks at the above cultural practices of the earlier Mizo society and locates it in the present context, one finds hardly any of them being upheld or practiced in its pure form. This change in cultural practices began from the entry of colonial rulers in the then Lushai Hills and its adjoining areas which are inhabited by the Mizo. The most important factor for change came about with the entry of missionaries which result into mass proselytization, introduction of education, etc. It is under this framework that colonial modernity and the cultural change will be analyzed and dealt with.

However the intention of this paper is not to legitimize nor glorify the past in any sense of the word, rather, what it attempt is to unfold the impact of colonial intervention in the Mizo society. This will be done by taking specific case examples.

Meanwhile, a matter of interest which ponders one is the way in which the cultural change has taken place. This change is reflected in numerous ways such as the decaying of traditional institutions such as Zawlbuk, giving up of their old religions (sacrifices, worshipping evil spirits), head-hunting, changing pattern of dress, etc. which altogether has an impact in altering the worldview of the people. In fact, there is no aspect of the Mizo society which is left untouched by the colonial rulers.

Nag (1993) in his study on transition of Mizo society observed that with the coming of Christianity and education, the culture of the Mizo underwent numerous modifications and alterations such as in the area of marriage, divorce, customs related to death and burial, etc. An important observation made by him is that although the Mizo adopted the new culture brought in by colonial rulers, in some instances, they observe side by side indigenous practices.

Firstly, as education was imparted, new ways of thinking developed. This new ways of thinking is best expressed in the alteration of the worldview of the people. And this education is not restrictive to formal schooling, but also includes theological education. Education was an important mechanism through which the values of the West were imparted and imbibed. In fact, during this period, education and proselytization go hand in hand and so whoever were converted undergo ‘dual conversion’, one is conversion at the religious level while on the other hand, conversion of the world view. This is because ‘Christianity often requires that the convert be in denial of their formal world and worldview in order to conform to the colonizer’s understanding of the world’ (Sitlhou, 2012:15).

Yet, interestingly, colonial rulers were aware of the fact such change will have a cultural shock upon the people on the one hand while on the other, they also want to keep alive certain cultural practices which the Mizo have. Example can be taken of Zawlbuk. So, to replace the institution, an alternate system was introduced which came in the form of Young Lushai Association (YLA)  which later on was renamed as Young Mizo Association (YMA). The YMA till today acts as the binding force and uphold the communitarian aspect of the Mizo society. However, its purpose has less or no similarity if one compared it to what it replaced, i.e. the Zawlbuk.

However, despite of such initiative, the colonial rulers were capable of altering wholly the world view of the colonizer[2].A line from the early educated person reflect this “Historically, the author is convinced that the annexation of the Mizo land to the British Empire was the result of the ferocious and oppressive Mizos, who very often raided the British subjects living in the plain areas neighboring to their land”. He further continues “ As to the Christian Mission, the coming of the western missionaries, who dedicated their precious lives for the salvation of the Mizo people deserved due credit for the transforming power of the gospel which they brought and preached to enlighten the Mizo society” (Lawmsanga, 2010:72). Hence, a collaborative relationship developed between the colonial rulers and the intelligentsia of the colonized people in which the latter accepted the world-view, apparatus of knowledge, criteria of judgment and ideology of the former (Prakash, A., 1999:114).

Moving ahead, nowadays, the wearing of cultural attires is no longer felt necessary or compulsory except in days of social functions, cultural festivals, etc. The present generations particularly are lost in the mist of modernity embracing western cultures and lifestyles. Use of tailored and ready-made and often ultra-modern garments is on the increase (Horam, M. 1978:35) while traditional weaving is fast losing its grip. In marriage ceremonies and other events having social significance, men and women, both young and old prefer to wear dresses which have closer links or western touch. Thus, gradually, their own cultural dresses have been put aside at the cost of embracing western culture.

Despite of the fact that YMA and other numerous bodies uphold and tighten the social bonds, it is undeniable fact that the very roots of social bonding which often founds its expression in the philosophy of ‘Tlawmngaihna’ is fast declining. For example, in the capital city of Aizawl and elsewhere, there is much talk about hiring or paid labor for grave digging which was earlier carried out as free community service and regarded as the norm. Going by such development, it is quite understandable that the traditional mores are fast decaying and under serious threat. In other words, the spirit of sacrifice and unity are on the verge of disappearing and so many of the cultural practices are in the process of entering to fill the pages of history books.

It is now no doubt that the present day Mizo society is under a period of transition for the good or bad. In the same ways, it reflects the clash of traditional and modern values and collision between the two. As the worldview of the traditional society become undermined, so are the values that hold the society together and ‘where a people’s worldview is undermined or replaced, especially when done rapidly or by force, the people experience cultural disruption, dislocation and trauma’ (Thong,2011:2). As the age-old traditions are becoming outmoded and are waning in the name of progress, however, such a leap will have a serious cultural disruption and destruction which are already showing signs in contemporary Mizo society. In ending, it is beyond doubt that there is a sea of change taking place in the Mizo society, but the question remains to what extent the Mizo will be able to cope with such changes? This needs to be understood in the light of the present day crisis.

References:

Horam, M. (1987). Social Change in Nagaland. In S.M. Dubey (Ed.), North East India: A Sociological Study (pp. 34-42).  New Delhi: Concept Publishing.

Lawmsanga. (2010). A Critical Study on Christian Mission with Special Reference to Presbyterian Church of Mizoram. Unpublished Ph.d Thesis, Birmingham: University of Birmingham.

Nag, C. R. (1993). The Mizo Society in Transition. New Delhi: Vikas Publishing.

Prakash, A. (1999). Decolonisation and Tribal Policy in Jharkhand: Continuities with Colonial Discourse. Social Scientist, 27(7/8), 113-139.

Rao, C.N. S. (2001). Sociology Primary Principles. New Delhi: S.Chand & Company.

Sitlhou, H. (2012). Colonialism and Textualisation of Cultures: A Critical Analysis of Christian Missionary Writings in India. Journal of Religion and Spirituality, 1(4): 11-23.

Thong, T. (2010).  A Clash of Worldviews: The Impact of the Notion of Progress on Naga Culture, 1832-1947. Journal of Race, Ethnicity and Religion, 2(5), 1-37


[1] For a detail analysis of different definition of culture, See Bierstedt, R. (1938). The Meaning of Culture. Philosophy of Science. 5(2), 204-216.

[2] Colonizer here denote the British. In the entire paper, colonial ruler are used to denote the British and the colonized subjects the Mizo.

MIZO HNAM HIAN HNAH A LA THLAK LO

$
0
0

Central YMA hruaitu hming tha tak Pu C. Zoramliana (L) khan, “ Zoram / Hnam hian hnah a la thlak lova, Mizo chi leh kuang vek, unau kan ni a; chuvangin ‘Zo hnahthlak’ tih tawngkam hi i hmang tawh lul lovang u”, a lo ti lawm lawm tawh a. He thu hian belhchian a dawl hle niin a lang.

Ram hrang leh hnam hrang hrangte’n an hnam leh chi an ngaih pawimawhzia chu kan hre vek awm e. An thlahtute atangin an hmingah pawh an chhawm zel chu a nih hlawm hi. Vai ho ngat phei chuan an ngai pawimawh hle a, dinhmun siam nan te, thian inkawmngeih nan emaw an hman loh vek pawhin mi dang hmuhsit leh hnuaichhiah nan hial an hmang fo thin tih kan hria. Kei ve mai pawh hian, “Mizo hnamah pawh chuan eng chi leh kuang nge i la nih?” tih hi ka dawng nual tawh a. “Mizo zingah chuan title hi kan ngai pawimawh lo a, mizo hnam kan ni tawp mai”, tiin ka han chhang hram thin bawk a, mak pawh an ti thin niin ka hria.

Tunlai Mizo thangthar khawvelah hi chuan tun hma angin hnam feeling hi a nasa ta lo deuh emaw ni chu aw tih ve theih turin mahni hming bula hnam hming dah hi kan uar lutuk ta lo niin a lang. Lo la dah zual deuh deuh duh pawh awm se thil pawi a nihna a awm hauh chuang lo bawk. “Tunlaiah hnamin kawngro a su tak tak tawh lo”, tih tawngkam lo chhuak ve leh thinte pawh hi a tha phian zel e. Hmuh theih lama hnam lak bingna tilang lem lo;nimahsela chhungril lama ling vawt vawt khawpa hnam feeling lo pai nileng zantin ho hi an tawrhhlelhawm zawk a, Mizo hnam inpumkhtna tichhe tura nget lung hnaisai tak an ni thin. Hnam hming ziah lan kawnga Idol tha tak mai tling chu Sailo leh Pachuau inkara lo piang, Lalhmachhuana Zofa hi a ni awm e. “ZOFA” tih hi eng vanga hmang nge i nih tih zawhna chu, “Mizo kan nih hi hnamah ka duh tawk avangin ZOFA ka inti mai”, tiin a chhang a ni! Signature atan pawha mahni hnam hming “Sailo” tih ngei hmang thin ka lo hmuh ve tawh ngawt ai kha chuan lung a dum zawk a, zo hnam chi tlakna leilung atan a itawm zawk daih asin.

British invasion avangin kan ram chu hnehchhuhin a awm a, an puak kan phur a, kan lakah chhiah an khawn bawk a, kan nunphung zawng zawng an tidanglam a. Heng zawng zawng aia pawi ta ber chu – A then Burma ramah, a then Manipur-ah, Assam, Bangladesh leh Tripura-ah min thendarh a. Heng an thendarhte hi Zo hnam chi leh kuang vek, unauza vek kan ni si a.

“Zo hnahthlak” tih hi thuk zawka ngaihtuah lem loh chuan tawngkam mawi leh tawi fel, fun kim bawk si niin a lang reuh a. A lo hmang chhuaktu leh hman tan kum hre tawh lo mah ila “hnah thlak” tih awmzia hi tawitein han sawifiah dawn ila – Kan thing phun khan hnah a lo thlak ve tawh asin,” kan tih chuan, kan thing phun kha a lo puitling ve tawh a, a nih tur ang a nih ve tan tawh avangin a damreina tur ngaihtuahin inthlahpun lam a lo pan ve ta, kan tihna a ni ber.

Mizo hnam hi la naupang tak, a nih tur ang a nih tawh chu sawi loh, than la mek zel a ni a, hnah thlak tham a la ni lul lo asin. Than puitlin hmaa hnah thlak thin thing chu a suak a nih loh pawhin a nunnain a tuar ngei thin ang. “Manipur/Myanmar/Tripura/Assam/Bangladesh,etc. – a kan zo hnahthlakte” tih tawngkam hi i hmang tawh lo teh ang u. Hnahthlak ni lo, a ziding vek kan la ni si a.

Thumal pakhat mai maiin pawi a sawi tak tak lovang kan ti a ni maithei. A nih leh, Mizo History-a Chhim leh Hmar Indo (Kum 1850 vel lai) kha tawngkam khat lek thlahdah vang a ni asin.- Rolura tupa Lalpuithanga’n Buanhmun a luah ngam lo chu Vuttaia’n hlain a deng zui a-

“ Buanhmun pai ang pawm tawh hnu,
Chengteah lam ang let e, Lalpuithanglema,”
tiin.

He hlaa ‘Lalpuithanglema’ tih hi Lalpuithanga hian a haw hle mai a, rinphak baka nasain Chhim leh Hmar Indo a lo chhuahphah ta a nih kha.

He thumal pakhat, “Zo hnahthlak” tih chu lo thlak ta ila chuan mizo hnam hi kan inpumkhat anga, kan chengho dual thei tawh ang kan tihna emni? Ni vek hran lo ve. Boundary khat chhunga chenho vek chu thil theih loh tluk a ni tawh a;nimahsela rilru lamah kan inpumkhat zual sauh thei a ni kan ti mai a ni. Tin, mi engzat chiah nge kan lo hliam tawh ang aw tih hi chhut tham lawih asin. “Nang chu Mizo hnahthlak i ni” tih hi a dawngtu tan chuan a ralkhat thlirna thil riau tawh a, chu ai chuan, “Mizo i ni” tih hi a chiang ta ber a, rilru pawh a khawih zawk daih a ni.
MIZO HNAM HIAN HNAH A LA THLAK LUL LO VE.
====================================================================

CHUN KHAT HRIN

Phuahtu : Lalsangzuali Sailo
————————————–

Dawn chiang ila leng zawng hian,
Kan hnam leh kan ram timawitu;
Lusei, Hmar, Paite, Kuki, Mara leh Lai,
Chhul khat kual, chun khat hrin kan lo ni e.

Lungrual te-a leng zain,
I tangrual ang unauza kan ni;
Hnam leh chi bing inchemhar mai lovin aw,
Remna hmangaihna par chhuang rawh se.

Unau hmel hai tawh lovin,
Insuihkhawm leh zai rel ila;
Chhinlung chhuak Zofa hnahthlak zaleng zawngte,
Zai khatah siktui ang luang zawk ang u.

Inpumkhata ding nghetin,
Min hneh lo’ng doral hrang mah se;
Thlamuang hlimin hma kan sawn zel dawn e,
Van hnuaiah Zo hnam a ropui zel dawn.

—-joel—20062013—ghy…

Pathian hnena lawmthu sawina

$
0
0

A hmasa berin awmlo ata awma min dintu kan Pathian chungah lawmthu awm rawh se.

A mi siam hringfate chuan Eden huanah a thu awih lovin kan lo bawhchhiat san a; a rilru pawh a na em em. Amaherawhchu, chu chu ngai ngam lovin a fapa mal neihchhun Isua Krista kan tan a rawn hlana; a tuarna avangin chhandamin kan awm ta.

“Mizote hi tun hma chuan sakhaw mumal pawh neilo, a remchang apiang pathiana be mai hnam kan ni. Zosap-te’na min rawn zawnchhuah vang maia Kristian sakhaw be ta mai kan nia; sakhaw dangin min rawn zawngchhuak pawh nise, an thu kan zawm tho ang, chuvangin, Kristian nih hi lawm em em nachhan tur a awm chuanglo” an ti thin.

Mahse, ka ti, kan pi pute mawl leh sakhaw mumal an neilo kha A hnen kan panna kawng awlsam a lo ni reng mai a; lawmthu sawi mawlh mawlhna tur chi zawkah ka ngai.

Tichuan, Kristian sakhaw betute thlah kal zel kan nih angin keipawh tette atangin Kristianna chuan min chenchilh nghal chat a; sakhaw dang reng rengin min tibuai lo. Hetiang anih avang ringawt pawh hian ka lawm a ni.

Ka tet laiin chhungkaw rethei tak hnuai atanga seilianin thih ngamin ka na thin. Mahse, ka nunna hlu tak chu doctor-te thiam na hmangin min tidam leh a; tunah hetiang dinhmuna ka ding ta mai hi ka lawm thin khawp mai.

Nu leh pa, u leh nau mai bakah thenawm tha leh thianthate min petu Pathian hnenah lawmthu awm rawh se.

Ka mit a fiahlo hle. Mahse, tarmitte a lo awm zela; ka mit a kalhlo hi ka lawm hle bawk. Ka dang a awk. Tawng theilo khawpa buai erawh ka ni lo. Tet laia sawngnawi em em kha taksa mawi pangngai takin ka awm leh thei a; hei pawh hi hriselna min petu Lalpa vang a ni. Ka ke a bai lova; ka kut lah themthiam tak ni lo mahse tihtur tul chu a tihpui ve theih vek tho si.

Thian thenkhat chu ruihhlo bawihah an tanga; ruihhlo kher loah pawh zuk leh hmuam nasa takin an ti thin. Hetiang thila ka in hnamhnawih ve hauh lo leh chakna pawh ka nei miahlo theite hi a zahngaihna vang a ni.

Ka nu’n min boral san hma em avangin ka ngaiin ka lungleng em em thin. Mite’n, “Thih daiha I nu hnena kal ve I chak em?” min ti thin. Mahse, Lungdai em pawh hmu lova thih kha ka ngaingam thlawt lo a ni. Hetiang miin Zoram chhung hmun hrang hrang bakah India ram chu sawi loh, ram pawnte hial min hruai thleng ta mai hi a mak a ni.

Thatchhiat luat avanga lehkha thiamlo ka ni chunga tunlai khawvel thiamna thar ber ber ka hmang thiam ve tho maite pawh hi ka lawmna ti zual tu a ni.

Khawvel thilah phakloh tam tak nei mah ila; rual awt lova ka awmte, phuloh malsawmnaa min vurtu Pathian avanga mualpho lova ka awmte pawh hi ka lawm a ni.

Ei leh in lamah nise, ei duh loh leh ei theihloh ka neih ka hre lova; mi thenkhatin thak tellova chaw an ei theih mang loh laia a tellova nuam ka ti zawk ngawt maite, a awmin ka ei ve thei tho si a.

‘Ngaihzawng pawh kan nei ve dawn emmawnle? Min duhtu pawh an awm ka ring love;’ tia rilrua thil ka ngaihtuah laiin ka phuloh, beisei aia tha nupui ka han neia; ka duhna ber hmunah, ka duh ber pastor kutah ngei a’n ni leh zelte pawh hi min ti lawm zualtu a ni.

A tawp ber atan Aw LALPA ka Pathian i nih duh avangin ka lawm e.

The exodus of Mizo

$
0
0

Kan ram leh hnam hi hmalam panin kan lo thang lian ve zela. Amaherawhchu kan hnam tobul erawh kan thansan thung si,kan pi leh pute tobul chu kan la hre tawk tawk ve a mahse kan hnam tobula tun thlenga la chengte erawh kan hmu foreigner ta, kan pi leh pute atanga kan chhut chuan tuna foreigner kan tih te ho nian hian zoram mipuite hi kan danglam chuang bik dawn em ni? Mizo te hi Burma chhuak kan ni vek mai lawm ni? Nge ni foreigner tia kan umchhuah tum mek tuna zorama burma mizo la awm ho te hi umchhuahnan kan lo indian thar ta thut zawk?

Viewing all 129 articles
Browse latest View live