Quantcast
Channel: Mizo Society & Culture – Mi(sual)
Viewing all 129 articles
Browse latest View live

Swept by Hindi and Korean serials, films, Mizoram strikes back

$
0
0

State government trains filmmakers, sets up a film city, encourages shorts based on Mizo folk tales, history.

In the mid-2000s, young Mizo men heading home from girlfriends’ houses after an evening’s courtship would huddle around coffee-vending machines in Aizawl’s numerous roadside-shops and, in jest, address each other as “Anurag” or simply “AB”, short for Anurag Basu, the lead character in Hindi serial Kasautii Zindagii Kay.

Kasautii was a household name across Mizoram then, as the state’s cable TV networks beamed Mizo-dubbed versions of the family drama to tens of thousands of homes in villages and towns.

Shortly after came the Koreans, slowly overtaking Hindi serials with their countless melodramatic soaps dubbed in Mizo. It wasn’t just the dominant Mizo community that was enamoured. As taken in were the smaller Mara, Paite, Hmar, Lai, Bru communities as well as ethnic Mizos in Myanmar’s Chin State and others who had migrated to South-East Asian countries.

Now comes the counter-attack. Alarmed at households flooded with serials which have little in common with Mizo culture — and at reports of some trying to emulate role models they saw on screen — the state government has started promoting Mizo films.

In partnership with the newly formed Mizoram Film Development Society (MFDS), the state Information and Public Relations Department is providing basic training to aspiring filmmakers of the state. Two campuses now function as a film city, with traditional Mizo villages serving as permanent exhibits.

The goal is to encourage Mizo filmmakers to create films — mostly shorts — based on the state’s history and Mizo folk tales. Recently, a competition was held of short films based on such folk tales.

Read more at Indian Express


MIZO HLACHHAM HMASAWN ZEL NA TURIN

$
0
0

Tunlai chu post chhiar tur kan haihchham mai dawn. Heihi member nih man ah kumin tan fee ka lo pe ve a ni e

Mizo Poetry hmasawn zel theih nan a din Mizo Poetry Group/blog chuan kum hnih kan lo tling ta reng mai. Hetih lai hian poem collection 1500 lai kan nei thei tawh a, heng kan lak te hi member te irawm chhuak vek  an nih mai piahlam ah thalai hi a tam zawk kan la ni ve a ni. Hla post reng reng hi tunlai tawngkam lerh ang chi hman phal anih loh mai piahlam ah uluk tak a vil an nih avangin chhiar a harsa lovin en a hahdam em em bawk a ni.

Hla chham hi mi chi hrang hrang phuah te an ni nuk a, tunlai a Mizoram a miril kan tih ang chi te bakah inzirchawp te kan nih nawk avang in a that dan pawh inchen lovin kan vawm bei tawp tawp a ni ber mai.

Mizo Poetry blog ah hian poem 1500 dah a ni a, a tlawh duh tan tlawh theih reng a ni.

Mizo Poetry a hla pakhat ka rawn thailang ve ang e.

Htluanga Hruaia
NANG NGEI HI!
Chhawrthla vànglai hi,
Nang vànga mawi ve mai a ni.

Si-âr de tiar khian,

I nalhzia an lantir lek fang a ni!
 
Zanlai thlifim leng hian,
Ka tân se se thu di an sawi thin a.
Zan reh ka mal tuar lai hian,
Zawitein i hming ka lam thin a.
 
Chhinhar veia ka pau hian,
Ring taka tap thin chu he thinlung hi a ni!
Awmhar lunglen ka tuar hian,
Run taka ka vei chu Nang ngei hi i ni!

 

http://mizopoetry.blogspot.in/

Charity Kan Kalpui Dan hi..

$
0
0

Tunlai social networking kan uar tak azarah hian mi rethei leh harsa, damlo na zual leh vanduaina tawkte intanpui hi kan intihhmuh sawt hle maia. Mahni thu chuan tanpui nachang pawh kan hriat loh tur kha mi thahnemngai leh inpe te zarah tanpui chakna kan lo neia, tanpui theilo te pawhin midangte dinhmun hriatthiamna leh lainatna kan nei nasa ta hle niin a lang. Kristian kan nihna zawnah pawh thil tha tak niin chinzui tlak pawh a ni.

Ama’rawhchu Charity kan hriatthiamdan leh kan kalpui dan hi tlemin a felhlel deuh em aw? tih ka lo ngaihtuah ve mai maia. Sum fai, thawmhnaw, ei leh in adt inpek hi a hlu em ema, a dawngtute mamawh dan a zirin. Mahse case thenkhatah hi chuan sum hlawma inpek tawk tawk ai chuan an thawh tur awm te ngaihtuahsaka, nakin hun zela an intun nunna tur ‘engemaw’ ruahmansak hi a fuh zawk thin ka ring a ni. Thufing pakhat pawhin, sangha inpek ai chuan sangha man dan inzirtir a tha zawk, a tih kha.

Tin, NGO, kohhran leh mimal adt in an tanpui hi a that em em rualin,sawrkar pawh hian tihtur a nei vein ka hria. Tun hnaia Special Report group-a an lo post, naupang rethei tak, nimbu tui zuara a naute pahnih leh a pi, asthma vei chawmtu case angah te khan. Veng chhung mipui leh mi tlawmngaite tanpuina ringawt ring khan an khawsa kumkhua thei dawn lo. Chu ai chuan an unau (mipa naupang pathum) khan pawl sawmpahnih an nih thleng emaw an sikul kalna senso sawrkarin tum sak ta se, a pi kha tar pension emaw te ngaihtuahsak sela. Hetiang mi harsa zualte tan hian a thu hrimin free ration scheme te hi a awm reng reng lo em ni aw Mizoramah hian?

Chuan hriat tur chu, CHARITY pek a tul thin nachhan chu society ah intluktlanlohna a awm vang a ni. Khawtlanga cheng mipuite dinhmun inthlau lutuk vanga charity hi lo awm a ni a, thil pawi leh zahthlak angreng tak a ni. Mi zawng zawng intluktlanna society (egalitarian society) chu thil awm theilo tluk a ni a, ma’rawhchu mi rethei leh hausa inkar hla tial tial hian charity a ti pung tih hria ila a tha awm e. Khuareiah phei chuan mi thatchhia, mahnia inhaikuak aia ‘charity’ ringa nun tum ringawt te hi an la awm lovang tih a sawi theih loh. Ramtuileilo leh rilru lama rualban lo thleng hian mahni kea ding tura intanpui hi kan hnam alo changkan ang zelin kan tih makmawh a ni.

Engpawh nise kan dinhmun en hian ‘charity case’ kan la pung zel dawn chauh niin a langa. Mumal taka kan kalpui a tul a ni. A petu nih a nuama, a dawngtu nih a zahthlak thung. Thenkhat phei chu duhthlan tur an neihloh vanga zak leh kimki chung chunga dawng lo theilo dinhmuna ding te pawh an ni awm e. TV local channel ah te hian an hming, hmel leh address engkim kan tihlan sak thin si a, hrehawm an ti ve ngawt hian ka ring a ni.

Charity kan pe anih pawhin a langsar thei ang bera puangzara, mite fak leh chawimawi phut taka pe lovin rilru leh thinlung taka mi chanhai leh pachhiate tanpui kan duhna zawn atang zawkin pe thin ila; enganga dinhmun hniam pawh lo ni se an zahawmna (dignity) vawnhimsak tlat bawk ila a lawmawm ngawt ang. Chu chu ‘charity’ pek dan tur diktak a ni. In ti  ve lo maw?

FURPUI MALSAWMNA

$
0
0

(02.05.2012 Dar 01:30 PM – 01:50 PM)

Ka bek chu a rawn huh thawt mai a. Kan ventilator phuilo atang chuan ruah a rawn lut a ni. Pawnlam ah chuan ruahpui vanawn a sur tluk tluk a. Furpui kan lo thleng leh dawn ta reng mai a lo ni. He hun hi tamtak tan chhiatna, leimin, inchim etc. te thlentu ni mahse he hun hian duhawm na leh nawmna tamtak min thlen ve tho a ni.
Furpui intan dawnah a sehsam atan to a rawn haw a, ruahthimpui rawn thawkin khua a rawn ti thim mup mup a, thli a thaw vuk vuk a, a hul lam panin kan phu suau suau thin a ni. He hun hian ka naupan lai min ti hrechhuak thin. Hetiang hunah hi chuan kan zirtirtute khan sikul min ban hma tir ngei a. Thli thaw vuk vukin sam a chhen len suau suau karah mahni in lam panin theihtawpin kan tlan haw sung sung hlawm a. Sikul ipte then nawlh nawlh a in kan thlenin ar ngaihthalo in lawi a lo ngen a, vawk mangang a rawn nguk ruai ruai a. Bawng hlauthawng a lo bu a, Zawhte chiai a lo ngiau a, Ui thlaphang a boh thawt thawt thin. Buh pho nu te’n an seng laiin thing pho kan lo seng ve bawk a. Kan inseng fel hman tawk tihin ruah mal bawkbawn tiat dawn dawnin a rawn tla phuar phuar a. Rialin a rawn zui a. Tawng hriattheih hek suh, inchhung a thim nguk a, laltin (lantern) kan chhi a. Pawnlam rialtla thlirin kan lo nui ver ver thin. Ruah sur a han a, naupang zawng zawng hi rial tla chharin kan ri le lu thin. Furpui malsawmna a ni.
A ni tak a, he hunah hi chuan tui harsa mi te tan pawh tui harsat engto tur a awmlo. A dawnkhawlna nei tan zem-ah a mathei lovin a liam leh pur pur ang a. A dawnkhawlna nei thalo pawhin inchung lam atang a rawn far eng engin emaw an dawh leh far mai ang a. Tui ren ngai miah lovin a awm theih a ni. Khawi lai tuikhur mai pawh, thal va ek char a kang thin pawh fur tuiin an chawm tak tak ang a, a tlangpui liam zawih zawih in a li leh lung hlawm ang a. Tuikhur lam a tuichawi mi tan pawh tuikang nghah a ngai ta lo. Furpui malsawmna a ni.
Nipui khawlum lutuk in boruak a tih khawloh pawh ruahsur chuan a rawn ti thiang leh ang a. Lal pawh zah zolo nipui khawlum sen sa uap lutuk mai chu he fur ngei mai hian hlau hauh lovin van malsawmna ruah hmangin a rawn vaikiang leh ngei awm si a. Zan a ruahsur bawrh bawrh lai a thinthi diai a han tapchhak zawn vawk mut nguk nguk mai te hi a nuam bik asin. Mut hi a tui surh mai a. Delhhlum sa ei tum niawm takin vartian te hi chu kan vei delh hnan hmak zel mai a ni. Chhun a ni emaw zan a ni emaw, pawnlamah hnathawk a chhuah a ngai lo a, Khawi ilo vahchhuah, lenchhuah, committee a ngailo. Enge a chhan? Ruah sur miau hek. Engmah tilo a hahdam tak a kan chawlh theih nan a ni Khuanu hian ruah te hi a lo surtir thin ni. Zan hahdamna hun chu min pe bawk mahse, kan hah rimtawng lutuk loh nan a ’hmalai chawlh’ min pekna hmanrua a lo ni. Nupa tamtak pawn zan hun hman nan ruahsur hnuai hi an duhthusam a ni chawk asin. Furpui malsawmna ani.
Ruah sur chuan Lal leh lal lo thliar hek lo le! Khawtlang hruaitu an ni emaw, Kohhran puipa an ni emaw, Pawl kulhpui an ni emaw, office hotu an ni emaw angkhat rengin ro min relsak a. Chak bik, thu bik, lal bik, huai bik vang emaw a han ngaihthah theih ni heklo. Ruah sur hnuaiah chuan angkhat vekin kan awmho dal a, min hrut rual thin a ni. He ruah hian a sur chhung chuan dinhmun inang, ngaihtuahna inzawl, rilru hmunkhat, thinlung intawm in lei mihringte hi min hrual thin. Lungrualna tlang, intihnat awm tawh lohna hmun a angkhat a hringfate kan len hun tur min thlirpui thin. Furpui malsawmna a ni.
Ruah han do tak tak te hi chuan ruah hian hmeltha leh hmelchhia pawh thliar heklo le, a do tu chu min nan zawr hnap thin. Ruahsur chuan khawlai/kawng a awm lai te hi hmanhmawh takin ‘haw rawh u’ tilo mahse mahni inlam hmanhmawh takin min pantir thin a. Mahni in thleng hman lo te’n mi bathlar bel in a han hun kan nghak a. Theihtawp an chhuah zawh ah meuh hi chuan engkim hi a lo nan fai a. To tur chi te an lo to a, duah tur chi te an lo duah a. Khua a thiang a, he kan khawvel bawlhhlawh tak hi a lo thar vuk ta thin a lo ni. Furpui malsawmna a ni.

Ka chhiar chak hle mai!

$
0
0

Jorhat, July 17: A literary-cum-publishing organisation of Assam has stumbled on some interesting facts about unsung heroes of Mizoram, who resisted the British invasion to the erstwhile Lushai Hills while researching for a book on the history of undivided Assam.

While doing preliminary research for the project to bring out 100 volumes in Assamese pertaining to all kinds of historical accounts of the region encompassing the northeastern states that earlier were part of Assam, Asom Jatiya Prakash found various facts about unsung Mizo heroes, who had resisted the British invasion to the Lushai Hills.

The secretary of the Asom Jatiya Prakash, Devabrata Sharma, told this correspondent that the possibility of an English translation of the same was also being considered.

In its earlier project during the last decade, the group published the largest Assamese lexicon in several volumes, with over two lakh words of languages spoken by all communities and indigenous groups in Assam.

He said the first phase of the project was planned for 10 volumes to chronicle under the title — A Complete History of Freedom Movement of North-East, India — and is expected to be ready by the end of 2018.

“There are a large number of unsung martyrs and freedom fighters in the region, who had opposed the British armed aggressions in the 19th century, who needs to be adequately focused on and that is our aim,” Sharma, the editor of the project, said.

Sharma said last week, a four-member team, led by him, visited Aizawl as part of research and visited the Mizoram State Archives and have come across a lot of information and historical documents of the British administrators that sheds lot of light on the armed movements by tribal chiefs and persons.

Tribal chiefs like Kairuma, Jaduna, Lalbura, and woman leader like Ropuliani and her son had opposed the British expedition to Lushai Hills with Lalbura and Roipuliani sacrificing their lives for the cause.

He said papers dating back to late 19th century of the British administration (commissioner’s office) in Chittagong Hill Tracts (now in Bangladesh) and from Burma (Myanmar) throw light on the intelligence gathering on the hills before the military invasion.

Apart from collecting information on the geography and topography of the places the British wanted to capture, information on the movements of the tribal leaders opposed to the British reign, have been found in the archives.

Sharma said minute details on planning military attacks on the hills are mentioned in the documents, which are over 130 years old.

The project editor said the team had several meetings with various prominent organisations of Mizoram related to history, academics, culture and literature, including Mizo Academy of Letters, Mizo History Association, Assam Cultural Society (Mizoram).

He said all the bodies have promised to extend their cooperation to the project.

Aizawl Government College principal and North East India, History Association president Sangkima, Mizo History Association vice-president J.V. Hluna, Mizo Academy of Letters president Lalthangfala Sailo and retired IAS officer, who served in different parts of Assam, Romingthanga were among the prominent people with whom discussions were held.

“We will soon visit other states in the region as part of our groundwork,” Sharma said. He said historians, archaeologists, geologists and academicians will be involved in the project.

Source: http://www.telegraphindia.com/1130718/jsp/northeast/story_17129571.jsp#.Ue3qIY21Ehl

KAN CHHUNGKAW TUKTHUAN EI LAI BURMA MI PATHUM IN MIN RAWN LUHCHILH A MIN TIBUAI:

$
0
0

KAN CHHUNGKAW TUKTHUAN EI LAI BURMA MI PATHUM IN MIN RAWN LUHCHILH A MIN TIBUAI:

A hmasa in keini chhungkua hi hmeichhe awmlo, mipa hlang pali khawsa kan ni a. Hmeichhe awmlohna in hi chu inchhung khur bungrua leh inchhung khawsakah te hian a hriat deuh thin an lo tih hi chu a dik zia a tak ngei a hmutu chhungkua kan ni ve a, chutihlai erawh chuan hmeichhe awmlo na na na chu thu nawi pawh a tlem deuh thung. Zawnglai thiau pali kan awm tihna a nih chu. Chhungkaw thawm na bawrh bawrh chi kan nih lemloh avangin mi te angin nei ve le-lua lo mah ila inchhung khurah buaina em em hranpa pawh kan nei ngai lem lova, tin, kan chhungkua nilo atang phei chuan buaina kan tawk ngai lemlo, mahse hemi tuk hi chuan kan khawchhak lam unaute, ‘Burma mi’ kan tih pathumin kan tukthuan ei lai min rawn luhchilh thut mai a, min rawn tibuai ta tlat mai le…

Thawhtanni tuk a ni a, keini chhungkua pawh Chawlhni sa thing inchuh tur tlemazawng a la awm avangin tuk dang anglo takin kan tukthuan(Zing chaw tih a in sawi hi keini Mizo chuan tukthuan kan ti a, tlai chaw in tih hi zanriah kan ti thung) ei tur chu kan phur sarh hlawm mai a, a chuh chak chak kan tlai leh dawn a ni tih rilru a hre ran chungin chhung inkhawm kan neih zawh chuan kan tukthuan ei tur chu kan siam tan nghal a. Kan siam zo kan kil tan deuh chiah tih chuan kan in kawngkhar chu ‘in awm em…’ tih pah chuan an rawn kik ta dawt dawt mai a.

Kan in hi kawngpui atanga in chhawng chunglam a step a chhoh ngai anih avangin kawngkhar pakhat chiah luhna leh chhuahna a awm a, kawngkapui a mi an rawn luh chuan chumi atang vek lo chuan chhuahna tur dang a awm lo. Misual pawh rawn lut in tlanchhiat thut pawh ngai se tlanchhiatna tur dang a awm chuang lova, tukverh lah han zuan chhuah mai na chi lah a ni der lo, sang tak vek an ni hlawm tawp mai a. Hetiang hi kan dinhmun a ni tih an hriat vang nge, zing tukthuan eilai tak hi chuan anni ang ho hi ka lo beisei vak lovin an ring anga chu chu remchhangah hmangin sum leh pai lam kan neih deuh ringin min rawn luhchilh ta nge chu kan hre lova mahse kan beisei loh ber mai lai leh kan inrin loh ber mai lai kan tukthuan ei lai tak chuan min rawn thawng ta thut mai a.

Inchhung an rawn lut chu eng hriamhrei nge an rawn thawhchhuah pui kan hre hauh lova, an rawn in ak puar hlawm viau mai lehnghal a. Chutihlai erawh chuan an thil ah chu a thlawn mai a kei ni chhung min rawn pek tum an ni hauh lo tih chu an hmelah chuan a hriat theih nghal mai a. Pakhat chuan samurai nalh zet mai khawilai officer lian, mahni hlawh chhuah leh ‘ziah chhuah’ te hmanga chhungkaw ei baka in tha tawk sa a lirthei chi-thum chi-li lei nawn awn awn thei ho sitting room number -2 zawk banga ama kah ni miahlo khawilai thingtlangpa lehkha pawimawh tang lachhuak thei lovin an chhungkaw ro ve tumpang ki hnum tha zet mai amah tlawn nana a pek bula khawi sanctuary chhunga a ruk a mi zukchal kah ki a lei sak intar a han khang mawi zan mai atana itawm fahran mai chu a keng ran mai a. Tin, pakhat zawk bag ah lai atang chuan chemte te chhe zawk zawk lo tih hriat tak mai fawng hi a rawn lawr vung mai bawk a. A hma hruaitu ber chuan a bag ah chuan pistol nge enge a ah tih a hriat loh na a, thil eng engemaw chu a ak hnem hle a ni tih chu a puar that dan atangin a hriat nghal mai a.

Chutia min rawn luhchilh ta chu keini chhung tukthuan ei tur kil laih tawh pawh chu kan chawl deuh thap a, anni lah chu an hmel han enin Mizo pangngai henglai tualchhung mi an ni lo tih chu a hriat reng mai si a. Enge ka chhungkaw chungah lo thleng dawn tih reng a hriat ta lo. Rilruah chu hman deuh a misualin mi in an luhchilh a pawisa an laksak vel te kha a rawn lang zut zut mai a. Ka pa chuan bengvar chhuah in, “Enge in duh le…?” a lo ti a. Anni chuan, “In pawisa neih zawng zawng min pe rawh u…” an ti ta hauh lo mai a. Anmahni thil ah theuh chu an phawrh sawk sawk a, an hruaitu deuh ber chuan a rawn sawi chhuah hmasak ber chu, pai deuhhlek hian, “Inchhung bungraw chihrang hrang leh tar mawi chi te kan zuar a mamawh te in nei ve angem…?” tih a ni ta tlat mai le. An bungraw ah te chu chhoka chhuatah chuan an han phawrh zung zung a, an lo keng chikim phian mai lehnghal a. Samurai tar mawi chi atanga frying-pan a mawng bet theilo chi te, chemte lian leh chawhmeh chan chemte atanga thingzaina ara leh tuboh te, sahbon bawm atanga TV remote te, mobile phone charger chihrang hrang atanga sakawrbakcheh thleng mai chuan thil chihrang hrang chu an rawn phawrh ta ruih mai a. Kan thingpuife thlitna a lo tha tawh vaklo bawk a an rawn ken pakhat chu kan han lei sak hram a, tichuan an inkhung sawk sawk a, lawmthu an sawi a an kal liam leh ta nghal a, keini pawh chuan kan chhungkaw sport ve chikhat, samurai aiah thirfian hmang a chawhmeh han hawlh kual vel chu kan tan ve ta nghal a. An thil zuar min rawn luhchilh zet chu min tibuai hrep mai a, chawhmeh suah sa pawh a dai vek hman alawm le.

A ni lah taka, kan ramah hian khawchhak lam unaute Burma mi kan tih ho te leh Vai ho te, kan ram a sumdawng leh hna eng engemaw thawk a eizawng hi an tam hle mai a. Chutih laiin keini a ram leilung fa te hi kan ramah hna a vang kan ti a kan iak kan iak angreng lawi bawk si a. Heng ramdang mi kan tih ho zozai in an thawh ang hi a ram chhung mi te hian thawk peih ve ta ngat ila kan ramah hian hna a vang, eizawnna a vang hi kan ti kan ti in kei chuan ka ring lo reng reng. Hna a vang kan tih hi chu hna thawh duh bik leh duh loh bik kan neih thin vang leh kan thatchhiat rilru neihloh vang mai mai hi ni hian ka hre ve tlat. Sawrkar hna hi kan beisei vek ringawt a, a sawrkar hna lam in a lo daih thei bawk si lo. Lehkhathiam hna hmulo pawl te kan han din ngawt a, lehkhathiam nih chuan mahni lehkhathiamna kha sawrkar hna kher nilo hna dang ei zawn nana hman theih awm tak hi a ni a, engtinge maw hetiang pawlah te hian a tel pawh an tel zah loh hi ka ti ve thin. Sumdawnna han ti dawn ila, liantham deuh a bul tan a, dawr luah a, counter hnungah chair vir thei nen a inchhawp a, dawr signboard a eng ‘enterprise’ tih vel emaw tal tar loh chuan sumdawng ah pawh kan in chhiar bawk si lo.

Heng Burma mi ka rawn sawi te hian an dawr bungrua chu an ak mai a, dawr luah man an chawi lova, dawr luah man an hlep nghal phawt. Chutah customer in an rawn pan kher nghak lovin an mahni in intinah lut in an pan mai a, luh hnem na na na a, mi duhzawng an ken na na na chuan dawr tu tawk an lo awm leh nge nge thin bawk si. Dawr muk deuh dawrtu awm si lo dawr hming eng enterprise changkang deuh emaw a eng deuh phut thei a intar a mahse nilenga inhralh si lo, dawr luah man to ve fung si te ai chuan an nitin lakluh a tam daih zawk maithei asin. Mi mamawh tur ken thiam leh thiam loh kha a ni tawh mai a. Mahse keini chu MA val te chuan hetiangin mi inah thil zuarin a in ak kual duh der lo a. MA val thil zuar kual a mahni leh chhungkaw chawm zo nih ai chuan MA val inchei nalh zuar chhungte chawm hlawm a in la changkang satliah, mahni bike chhungte lei sak petrol man pawh thawk chhuak lo ni kan zak lo zaw tlat mai thin hi a pawi takzek a ni. “In fapa chu enge a nih tawh ?” “M.com a zo ve tawh a.” “Anih chu eng hna nge a thawh ve tawh a ?” “Hna a la hmu lova, engmah a la thawk lo a awm vel mai mai rih a ni…” Khai khai khai, a zahthlak lam mah mah lo maw le. Hna te chu a awm awm thawk se a ni mai alawm, mahni lehkha zir san pawh chhawr tangkai thiam hlei lo…tlaw lutuk mai.

Mi in a thawh peih a rilru a neih a, thawh hreh a neih loh phawt chuan kan ramah hian eizawnna tur a la tam lutuk. Tu’n ka tawng lo haw lo se CeeCee-a (of CeeCee Pickle), mi tam takin an nuihzat pawhin pickle ama siam hmangin a hming a chhera, ei a zawng thei alawm mawle. Kan ramah hnamdang an tam kan tih kan tih te hi heng hnamdang ho thawh ang hi thawk peih ila, anmahni aia tha a nih loh pawhin anmahni tluka tha in thawk ila, an rate ang tho inchhiar bawk ila tunge sen inang, kuthnu inang rau rauvah hnam dang aiin mahni hnam pui chhawr duh zawk lo ang? An thawh ang kan thawh ve vek chuan hna an nei lo anga, hna awmlohna ramah ei zawng turin an rawn lut ruih ruih lo tawp ang tih kei chuan ka ring tlat.

Chuvangin eng mi pawh ni in eng anga zir sang pawh ni ila, thawh hreh leh thawh peihloh leh thawh duh bik kan nei a nih chuan kan vannei fe te a nih loh chuan ei hmu a chhungkaw chawm thei khawpin kan ding chhuak hauh lo ang a. Chutih laiin matric pawh pass lo pawh ni ila thawh hreh kan neih loh a, rilru fim tak nen kan tih apiang taima tak leh remhre taka kan tih phawt chuan mi sawi hat khawp a hausa te ni pha lo mah ila chhungkua chu kan chawm em em ang tih hi ka ring tlat a ni. Thil thiam chihrang hrang te hi neih tum ve tur. Entirnan mipa tan mi in mau pum khat leh chem pakhat min pe se hralh sum chang thei thil engemaw talah chhuah theih tur. Engkim mai ‘ka thiam lo ang, ka thei lo ang, ka peih chi a ni lo…’ tih zel mai chuan ‘MA val whole thing square’ pawh ni sawmsarih in eng anga inla changkang tukhum sam phir pawh ni mah la i nupui fanau te chu i chhungte thawh chhuah sa choka ami bak in i chawm lo anga, i nupui stayfree man tur i nu leh pa i dil duk duk reng mai ang.

Chuvangin hei hi hria ila kan ram leh hnam tung ding a, ram ti hmasawn tur chuan mitin te hian eng hna mah thawk hreh lova mahni theih tawk a ke kan pen a ngai a ni tih hi. Chu chu kan ram leh hnam damna, hmasawnna leh changkanna atana keini Mizo mipui te’n a kan ram leh hnam laka kan bat a ni tih hi i hre thar leh ila a tha awm e. Keini a ram leilung fa te’n thawh hreh, thawh zah, thawh peih loh leh thawh duh loh kan neih zeng-zung mai chuan kan chhehvel ram atangin hnamdang kan thawh hreh, kan thawh zah, kan thawh peihloh leh kan thawh duhloh te thawk turin an rawn lut zel ang a, an service kan mamawh miau si avangin kan hnar thei si lo anga, reiloteah kan thlang Khasi ho ang deuh khuan chim ral in kan awm anga, kan ramah ngei hian hnamdang in sumdwnna lian leh dinhmun pawimawh tha zawng zawng an chelh anga keini a ram neitute hi kan ramah hian thu lo zet in kan hawi ve lawl lawl mai ang tih hi a hlauhawm riau mai a. Chuvangin Zofate a bikin keini thalaite hi khua a tlai hma hian i hrarh chhuak mawlh teh ang u khai.

BigDaddy Hmahmatea

(R.Lalhmangaiha)

Kulikawn

Chin TV Interview with Mami Varte

KHAWPUI HNEN A THINGTLANG LEHKHATHAWN

$
0
0
To,

Khawpui,

Kut suih loh chibai ka buk a che. Keini chu thingtlang mi kan nia. Mizo awmna khua theuh theuh mah ni ila, Keini khua chu Zokhua an tih chuan hmu ah hian ‘sit’ a tel deuh a. Nangni chu khawpui in ni a, nimahsela zokhua kan tih ve hian ‘chhawrpial’ rim a nam bik tlat. Zokhua ve ve kan ni a.  Keini chu thingtlang mi kan ni mai a ni. Thingtlang mi kan nih avang a leilung ken tel kan hnufual bikna hrang hrang tlem a zawng han hrilh che ka duh a ni.

A hmasa berah chuan zin dun ni ta ila, kan zinna chu khawi thingtlang khaw chengker pawh nise. Thlenin te’n zawhna hmasa ah khawi atanga lo kal nge kan ni tih min zawt ngei ang a, nang khawpui mi i nih a kei thingtlang mi ka nih si chuan a hmasa ber atan nang chu chunglengah, kei chu hnuailengah thlenin te rilru ah kan dinhmun a inthlau ta phawt. Kei aia mawl pawh nila, fing zawk a ngaih i ni ang a, kei aia pawisa nei tlem pawh nila, kei aia hausa a ngaih i ni ang.

Tlangval ni ta ila, nula kan rim dun a, thawmhnaw ka neih that deuh chuan ka neih ang ang a lei anga ngaih ka ni ang a, nang chu i thawmhnaw neih ang ang kha i nawm i mak a lei ang a nghaih a ni bik ang. I hmel aiin ka hmelin puak ti mahse, nula lakah chuan nangmah i tlatlum zawk ang. Fiamthu kan thawh pawhin, ‘pa pakhat pawh kha….’ ka tih chuan thing min tih bakah an nuih a zalo ang a, nangin i tih ve chuan changkang an tih bakah an nula te chu an nui thler duai duai mai ang. Cigarette ka zuk ve chuan inlak changkan duh vang a zu amaw min ti ang a. I zuk ve thung chuan a tur ve rengah an ngai ang. Kuhva ka ei chuan ka ka a thianghlim lo an ti ang a, I ei ve chuan khawpui pawh hian an lo ei nasa anih hi an ti daih mai ang. Ka sam a sei chuan pawih thingzai a ang min ti anga, I sam a sei ve chuan “Ji hu’ an ti daih mai ang che.

Ka sek tel tawl chuan, tenawm min ti daih anga, I sek ve chuan ‘six pack’ a nei, men top ni mai. Ka thau ve chuan chhe terh turh, tenawm hler hluar ka ni ang a, I thau ve chuan lawmawm tep tup a ni mai. Cute reuh ni mai. Khawpui ho chu in  eithat avang a thau nih in hlawh ang a, thingtlang mi chu thau chhia nih kan hlawh ang.

Nula nita ila, ka hmel a that viau chuan thingtlang hmelthat nih ka hlawh ang a, ka hmelchhiat chuan a awm ve reng, thingtlang ho chu hmelchhia kan ni tih tichiangtu a ngaih ka ni ang a. Nang chu i chhiatloh viau chuan khawpui ho hi chu an hmeltha tih in hlawh ang a, I hmel a lo chhe deuh a nih pawhin i hmel a changkang tih i hlawh tho ang. Oriflame, Mary kay etc. ka hman ve chuan neih chhun chhun a lei ve hram hram a ngaih ka ni nag a, I hman ve chuan in incheina pangngai reng a ni bik hliah hliah dawn a ni. Ka san ve viau pawhin sang thlawn, pian zeilo nih ka hlawh ang a, I san ve viau chuan inkhaithli nih i hlawh bik ang. Ka thau chuan chhe ler lur, bing tup min ti ang a, I thau ve chuan ‘khal’ nih i hlawh ang. Ka ngo viau chuan ‘phek phuk’ tih ka hlawh ang a I ngo ve chuan ‘no’ nih i hlawh daih ang. Khawpuiah awm ve pawh ni ila, ka ngeih viau a ka sa te a that phah phei chuan ‘thingtlang nula leh tuikuk vawkte hian khawpui chu an lo ngeih ber mai’ tiin min sawi zui ang a. Nang chuan thingtlang rawn ngeih ve pawh ni la, tuikuk vawkte nen kan tehkhin ve lo che ang a, Pathian in boruak thiang tak min pek that zia kan sawi daih ang.

Thingtlangah engemaw, hna avang pawhin rawn awm la, Kohhran leh tlawmngai pawl a i rawn inhman viau chuan ‘mi rilru zau leh tha i hlawh thuai anga, I inhman loh pawn ‘a awm’ tih i hlawh tho ang. Khawpuiah chuan hna vangin emaw awm ve ila, khawtlang leh tlawmngai pawl a ka inhman ve pawhin ‘ve vak vak a…’ tih kan hlawh ang a, ka inhman loh chuan ‘thingtlang mawngping zia’ tih ka hlawh ang. I awmna thingtlang hming kha i khaw hming ‘kan khua’ ti a I chhal chuan, “Rei lote  a rawn awm a, an khua angin mi’n ngai a, an rilru zauh dan hi” tih in hlawh anga, kan tan viau ang che u. Aizawlah kan awmna veng hming kha mahni address ah sawi ve ila chuan,”A rawn inla khawpui mi ve raps, hmanni lawk a rawn awm ve a ni sia” min ti daih ang a, inlak changkan tum, changkang silo ah min ngai mai ang.

Zirna avang in khawpuiah awm ve pawh ni ila, thingtlang mi, mi inhnuai luah tawk vel nih kan hlawh ang a, Aizawl mi thingtlang a in rawn luah i nih ve chuan i awmna in chu nawm hmel reuh an ti mai ang. Kumtawpah mahni khua a Christmas hman tum a, Sumo, Bus vel a kan inhlan fel hnuah “mahni khawlam a haw chi…” tiin hmuhsitna nen min sawi zui ang a. Thingtlang atang a Aizawl lama haw erawh chu kan rilru in kan ngai veng veng ang che u. Aizawlah inchei deuh a kan chhuah ve chuan inlak khawpui mi tum nih kan hlawh a, thingtlang a inchei deuh a i len ve chuan, mi fel, mi ningkhawng hriat tum a chhuak vak nih i hlawh leh thung si ang.

Khawpui a Office dawr tur in a nalh thei ang ber in, kan inbual fai a, inkhuih pial hlan chung in kan Chawlhni kawr thulkhung nen a kan rawn kal ve thin. Office a thawktute hian an dawrtute tan a fai thei ang ber leh a nalh thei ang ber, rimtui siin kan hmu che u a, inthlhrung tak chungin, “Ka pi..Ka Pu…” kan han ti dek dek che u a, mitsir pawh a min lo melh duhlo an awm hian a va hahthlak tak em! Kan thil hriatchian tawk loh leh hriatfiah thiam loh ah te hian tam tak hian min hau in min vin chiam thin si a, in hauh leh invin hi kan duh biklo a, min hau vak vak lovin min  hrethiam hram thin ang che u, kan hriatchian tawk loh vang a ni thin si a. Thingtlangah chuan rawn kal ula, in hmunhma hmuh duh te pawh a tul anih chuan hna tul dahtha in, ramriah thulh thakin kan hruai thei che u in kan  kawhhmuh sak thei che u a nia. Ka theihtawpin in hriatfiah loh a awm chuan kan lo hrilhfiah sak che u in, kan engmah hi kan ui ngailo a, kan lo duat viau thin che u hi.

Engpawh nise, keini thinglang mite hi chu thingtlang background nei kan nih avangin thingtlang a awmdan kan thiam a, kan aia khawpui zawkah pawh kan in adjust awlsam bik mahin ka hria. Khawpui mi in min hmuhsit chuan thingtlang atang a pemkhawm mai mai tiin mahni tapchhak zawlah kan thinrim kan inhrithla ve fo a nia. Khawpui tello in thingtlang a awm theilo ang bawkin, khawpui pawh hi thingtlang a awm avang a khawpui kan ni tih hria ila, lungpui pawh lungtein a kamki loh chuan a awm theilo ang bawkin lungpui pawh lungte a awm loh chuan kamki tur bik a neilo tih hria in, mihringte hi inmamawh tawn vek thei kan ni si a, chuan in keini chu thingtlang mi kan ni miau a.

From:
Thingtlang
(23.08.2012)

BUANNEL

$
0
0

Kan pi leh pu te hun lai ata tawh tawh an sawi Buannel ramngaw mak tak mai chu…

♫A saw raltiang lentu zo bawn saw,

Chhingmit titlai tu tuk loh ram chhah kar saw.
Mi ngeng pasaltha, lung ti leng tu.

Bannel ram dai, lungdum tu ♫

Kan pi leh pu te chuan sa tinreng hi Buannel ngaw atanga rawn piang ah an ngai thin a. He ram ngaw mak tak mai hi ram hla tak, thlen phak mang loh a awmah te kan lo suangtuah thin anih chuan kan ti sual duai dawn a ni. Hei le kan pi leh pu te hrilhfak Buannel ram chanchin chu le:

BUANNEL ram hi khawchhak lam Run leh Tiau inkar Lentlang  awm a ni a. Tiau atangin mel 20 vel a hla a awm a ni. A hnaih ber khua chu Hmunluah khua a ni a, hemi atang hian mel 7 vel a hla a ni. Lentlang tluan a tlang chhip filawr deuh deuh te chu hmar lam atanga chhiar in Kelchal tlang te, Muchhip tlang te an ni. Lentlang sang lai tak chu hmar lam atangin chhim lam zawngin tlang dung a kal ruah mai a. Buannel thlen dawn hian thuang thum in a kal a. Tlang dung inkarah chuan ruam zawl rai phul nuam tak mai hi a awm a. Tlang chhip sang lai chu ngaw dur khup mai chatuan a tuma kih ngai loh in a hual tlat mai a. Phul leh ngaw inri naah chuan sih pasarih hi a awm a, chung sih atang chuan tui fim tak hi an luang chhuak hlawm a, chung tui luang chu hmun khatah a infin khawm a, chuchuan lui te a siam a, phul lai takah chuan a luang tlang a, furah pawh a nu ve ngai lo. He lui te hi luang zelin Tiau a fin nghe nghe a ni. He phul sir hual vel hian pangpar chi hrang hrang Hawilo par te leh Dingdi te chu phun tu awm ang mai leh enkawl tu awm ang mai hian awmze nei takin an vul chek mai a; tin, tlang purun ‘Runpheng’ an tih te pawh a tam hle bawk a, a phul hual chuan Chhawkhlei a awm leh vek bawk a, helai hmun hi alawm kan pi leh pu te hun lai ata tawh Buannel an tih Lasi te tualchaina hmun ni a an lo sawi thin chu.

He phul hmun hual hian ngaw dur pui mai hi a awm a, he ngaw ah hian thing lian pui pui chu thim khup khawpin a ding a. He ngawpui hi a ni ‘Buannel ngaw’ an tih chu. He ngawah hian alawm tunhma chuan sa chitinreng mai a awm an lo tih thin chu ni. Sai tluang te hi patling pil pil hian a thlur riak ruak mai thin a, sazuk, sai, samak leh tumpang te thleng in an awm thin a ni. Sava pawh arawn tih loh chu vapual, vakul, vacha, vavu, vahrit, vahai, vakhua, kawlhawk leh riakmaw te thlengin an awm vek thin a ni an ti bawk. A ngaw hi chhunah pawh a thim khup mai a, a tlang chhip sang lamah chuan thing hi mihring chen lek lek a ni thung a, patek hian chhah tak tak mai in a bawm khat vek a, thingkung patling pawm tiat tiat pawh hi patek han kheh chuan chawnpuar tiat lek te an ni chauh zel. Chumi dawt a phul ah chuan Mizo pangpar chi hrang hrang hi a vul chek reng mai a ni. Buannel ramah hian thalah chuan romei a zam chiai reng a, fur ah thung chuan chhum in a bawh deuh reng thung a ni. Ruah hi a tam em em mai a, hmun danga a sur loh pawn helai ah hi chuan a sur deuh reng thin. Tin, helai Buannel phul hi alawm Lasi huan an tih thin chu; englai pawn enkawl tu awm ang mai hian a fai hlarh reng mai a ni.

Buannel hian chanchin mak tak tak angah mai a; heta pangpar leh purun te hi lak chuan a ngaw atang hian a chhuah pui theih loh reng reng an ti, Lasi in an veng tlat an ti a ni. Tin, a lai a lui te luang hi a nu ve ngai lo va, a khuah chah theih miah lohva; tin, a kawng hran sial a luan kual tir tum pawhin a theih miah loh a a luanna ngaiah bawk a luang leh mai thin an ti bawk. Hetiang anga ram ngaw tha leh mak dangdai hi khawvel hmun dangah hian awm ve tak ang maw?  A hmunah hian han kal ve ula khawvel thil engmah hian in rilru a luah lovang, mak ti in in hawi anga, in thawk dan thleng in a danglam anga, damchhung khawsak lungkham na, sum leh pai, silh leh fen, ngaihzawng leh khawvel thil ropui te in rilru ah a lut hek lo ang. Siamtu kutchhuak ropui zia a tak in in han hmu ngei ang le….Vawikhat dam manah Siamtu kutchhuak ropui zia hmu turin in lo han kal ve ngei dawn nia.

THU BELH: Buannel tih hi mi thenkhat chuan ram ngaw chhah sa tamna hrim hrim sawina a ni te te pawh an ti thin a, tin thenkhat leh chuan ramngaw chhah lai a phul hmun, ramsa ten no an neihna lai hi ‘Buannel’ chu a ni e an ti bawk a, heng an sawi dan hi a dik e a dik love ka rawn ti lem lova mahse tuna ka rawn sawi Buannel ram hi chu a tak tak a hmun bik awm ngei a ni tih hi Zofate hriatah hian han tarlan ve hrim hrim hi a tha in ka hriat avangin ti hian ka rawn post a ni a. He post Buannel tih ka rawn ziah hi Meichher leh MUP Magazine hlui vel leh mi hran hran ziah ka rawn lawr khawm te leh keimah in a ka ka lo hriat ve dan te atanga ka rawn phuah khawm a ni a, dik hlel deuh leh felhlel deuh a awm anih pawhin chhiartute hriatthiamna ka rawn dil nghal a ni e. Buannel a kal tur hian Burma ram chung International boundary  piah lam anih avangin tunhma deuh kha chuan a buaithlak viau mai thin a. Champhaiah chhoh phawt a, chutah Tiauah kal a, Tiau atang chuan Hmunluah lam pan a ngai tawh a. Kal phalna hi helam atanga han dil hian awmzia a nei tehchiam lova. Champhai lam a Police ho ten Burma sipai border a duty ho an dil sak a an in biak rem dan a zir ani mai a. Tin, thenkhat chuan Police lam pawh ruai chuang lovin an mahni kal kal in an kal mai thin a ni. Tun hnuah hi chuan sipai hotu te hi pawisa tlem azawng te an pe ve a, tichuan lehkha an lo siam sak a a kal mai theih tawh ni in an sawi.  Mahse kal tur tan chuan Champhai Police te hriatpuina ngei a kal a tha, engemaw buai awm thei anih avang in.

*He ka ziak ‘Buannel’ tih hi Zofa zawng zawng Buannel tih hming sawi a lungleng thin, thinlung a Pasaltha te ram vak lai mitthla thin, kan pi leh pu te nun hlui hrechhuak thin ZOFA LENG ram tin ami te tan a bik takin ka hlan e.

BigDaddy Hmahmatea
(R.Lalhmangaiha)
Kulikawn

CHAWTAK KHUKPUI TEH HLUAI KHER LOH TUR

$
0
0

1.Lal ngai lo lal a na, an lal a kha.

= Rethei ngailo retheih a na (mihausa tlachhia hi an chhe duh ve fe nia)

2.Lungpui pawh lungtein a kamki loh chuan a awm thei lo.

= Lungte pawh lungpui a awmloh chuan kamki tur a nei biklo (inmamawh tawn theuh kan nisi a. eg-Mihausa te hi retheite(inhlawhfa) te telloin an awm theilo ang bawkin miretheite pawh mihausate an awmloh chuan inhlawhfakna an nei biklo)

3.Mahni infak leh sakhi ngalah engmah a bet lo.

= Mahni infak leh Sakhi ngalah a ti, vun leh a ruh tlem a bet (Mahni kan infak hi chuan chhete chuan engemaw chu a awm a ni)

4.Se bo hnu a se kawng khar

=hian a dang bo tur a veng ve thei

5.Sial rangin sial rang a hring, sakawlin sakawl a hring, sunhlu kungah thei dang a rah ngai lo, Kawi pawh a kawm a that leh a rah a tha.

=Serfang kungah serthur a maw ni an rah tir (eg- Pastor, Kohhran Upa etc. fa an nih vang ngawt hian an fel ngawt lo a nia)

6. Zawngin a ngumkhak a hmulo a a thiante ngumkhak a nuihzat

=A thiante pawhin an ngumkhak an hmu biklo (mi diklohna kan sawi hian kan diklohna kan hmu tello thin a, midangte kan sawi a te pawh hian an diklohna an hmu bik chuanglo)

KAMLIAM

$
0
0

Thu pathum vel lek, inkarkik deuh deuh, tawite te in kan sawi mai mai teh ang. Kan ngaihdan a ni hlawm ngut ang e maw chu!

1. ‘Mipa in a nupui ni turin hmeichhia Rs 420 in a lei a’

Isua Krista in kros a min tlan/lei chungchang sawifiah nan he thu hi an hmang ziah. Mahse Class XII Mizo (core) kan zirlaiah kha chuaninneihna a man inhlan hi inleina a nilo. Mipa leh hmeichhia inneihna inremna nemngheh nan a man hi inhlan a ni tiin kan zir thin.

Inlei nita ila, thaibawih, nupui ngamlo tunge awm ang?

2. Tunge zu ngawl vei?

Tamtakin kan pawm duhlo maithei. Mahse zu ngawl vei huang hi ka ngaihdanin kan zauh ang e.
Kan thianpa pakhat chu zu a in thin a, “In lo in i awm thei em?” katia. “Ka duh duh hunah ka nghei thei” a tia. “Anih chuan inlo mai la,a thatna awm silo” ka tia. “In a chakawm em alawm” tiin a in leh zel tho a ni.
Hman deuh kha chuan tlem a patling deuh kha zu ngawlvei ah kan ngai. Tunlai chuan kan thalai te, Pathianni tlai apiang emaw, a aia zing a in thinte hi zu ngawlvei huangah ka khung ta. A chhan chu zu inloh a tha tih hrereng chung a an in tlat chuan chu bak angawlvei an awm dawn a mi? ‘Ti ziah’ te hi ngawlvei kan tih te an nih avangin zu in ziah hi chu anmahniin ‘ngawlvei’ ah inngai lo mahse a sim hma chu a ngawl a vei a ni.

3. Kuhva

Zuk leh hmuam huangah kuhva kan dah hi a pamhmai lua em? Kan zu lova, kan hmuam lova, tobacco content awm silova. Wai Wai te nen hian huang khatah dah ta mai ila, ‘kamram’ ah ngai ve ta zawk ila, a fuh ang em?

Dai hel !

$
0
0

by H.Chalzama (MUP Tlangau May 2013)

Kan khua kha Bawng vulh uar deuh mai kan nia, ka pa-in kan khaw Bawngah chuan kan Bawngpa chal a huai lawr lak a, chuvangin I hmingah pawh CHAL kan kan telh e a tia lawm. Aw le, kan Bawngte kha Chinghnia khan a she nasa em em a, Pa-hovin naupang dai hel tur an ti a, chung kan dai helna hmanrua te chu :-

  1. Biak In Khuangpui leh te : Khuangpui hi a rit deuhva kan inzawn chhawk laih laih thin.
  2. Dar Tlangau : Biak In leh Sikul-a kan hman thin ft. 1 bial vel, intiat lo te pawh a awm. Khang hunlai khan Kohhranin lakchhuah a khap ve lem lova, dai kan hel dawn khan kan la mai thin.
  3. Darkhuang : Kan hre mai awm e, a rit deuh va kan inzawn chhawk thin. Vawi 1 kan tum hian vawi 10 vel a tuvu kan ti thin.
  4. Darmang : Keini Lal Darmang kha chu chhihri te deuh tiat vel, dar hiu heu, a ri pawn mang…..mang tia chherdeuh, ral khatah a ring vak lo.
  5. Darbu : Darkhuang pian anga piang te reuh te.
  6. Pawngmawng : Darbu anga piang, mahse te deuh chhah bil bel, a rik dan pawh vawi 1 vuak a, mawng…………mawng…….mawng vawi 3 vel ri a zawi tial tial, mak reuh tak a ni.
  7. Darsumsel : He dar hi pahnih a ni a, Felt hat lukhum tiat vel leh a pian zia ang, a lai pawng erawh te deuh, dar eng tle sut mai, a pawng lai a reh pawp, parachute hruia thil zawm, a pawn leh chhunga suih bawk, a thal leh a khup zawnga tum rik chhuai chhuai chi, a hmuna bengchheng ri teng tak, ral atanga ring lo tak a ni. Tum kan inchuh nak nak thin.
  8. Darbeleu : He dar hi a mak danglam khawp mai, kil li a nei a, a sei lam 10” vel, a hlai lam 6”vel, a chhah lam inch a tling lo deuh ang. A sir lu lam ve ve seki anga han filawr, mahse tangrual tho si, a khaina verh pawh, a rik dan pawh dartlangau anga ri vul vul lo, tuai aw ang deuh Bleu ……bleu anga ri. Ralkhat atanga ri langsar deuh a ni.

 Dai kan hel dawn hian tlangval 2/1 in min hova, naupang chu kan tam thei khawp mai a, kan khaw bawng tlatna ram chin zelah dai kal hualin kan ri le lu mai a, thil tha kan tih ai pawh khan kan nuam tihna kha kan rilru phak tawk ni berin ka hria. Hetia dai kan hel hi chuan Chinghne ho pawh kha engemaw chen chu an tit phah viau a, an rawn inlar leh chuan Pahovin Bawng a awn e an ti a, naupang ho kha Dai hel ru an ti a, kan hel leh mai thin

Thihthiap

$
0
0

by Biakchhunga (MUP Tlangau, June 2013)

Hmanlai chuan pasaltha te an thih (Sakei aitu tih zawk tur niawm tak a ni. l_e) hian Thihthiapin an ei hlauvin naupang hovin hmawlhin thawmawl an vaw ri tluar tluar thin a. Thihthiap hi awm tak tak a ni a, Baktawng khaw Pasaltha Pu Rianga’n a kap tawh a, hetiang hian a sawi. ‘Kan ramchhuahnaah luidung ka zawh a, thim deuh lek lekah hian engemaw hian min lo ngur a. Ka rin kah ta a. A beng chu a lo inthuah tup mai a, thianglo emaw chu aw ka ti a, ka hawn ta a. Ka pa chuan Thihthiap anih hi, Thihthiap kap hi an vang hle a sin a ti a.Thihthiap chuan beng pasarih a nei an ti asin a ti a. ‘ Pu Rianga chuan ka thih hunah ka thlanlungah Thihthiap beng pasarih nei a kap rawn ti ang che u tiin a chah a.

FANCHUN

$
0
0

Pawl Sawm Exam form kan fill-up laiin kan Principal in ”I hming engtia dah nge i duh? A ngai ang hian kan dah dawn a mi?. ‘F’ hi eng nge awmzia?” tiin min zawt a. Pawl Sawm a tanga hnuai lam zawngah kha chuan ‘F. Lalrosanga’ kha ka ni thina. Kan Principal hnenah chuan ‘F’ chu FANCHUN tihna a nih kha ka ti a. ”E he! Pawichhia te maw i nih? Pawichhia te” minti a, ka zak lutuk kha, ka thinrim pawh ka tilang ngamlo hial.

Office chhunga Zirtirtu dang awm lai leh Ka zirlai puite Exam form fill-up ve tur awm lai a khatiang thu dawn kha chu ka zak lutuka, hawina lam tur pawh ka hrelo a, awmdan pawh ka thiam tawhlo.!. Mahse ka nihna chu ka nihna a ni tlata, eng angin zahpui mah ila a sawt chuanglo a, ka nihna a ni tho tho a.. FANCHUN in ka nihna a tilang a nih chuan tiin, kan Principal hnenah chuan ka hming bula ‘F’ dah tawhlo in ‘Lalrosanga B Fanchun’ tiin Class-x Exam form ka fill-up tir ta a.

Kan Principal in ”Pawichhia te” mintih lai khan thinrimin zak viau mah i la, tun kum 7 vel liam hnua ka ngaihtuah that leh hian ‘Pawichhia’ minlo tih kha a lo awm reng a lawm le tih hi rilru natak chungin ka pawm thiam ve ta..:(

Kei ni Lai ho chu ‘hnambo’ a lawm kan lo nih chu.! Tawng hran leh ze hran Pathian in a hran tein minlo siam sak ve kha humhalh loin leh ngainep in; hnam dang ho hnenah ka pil zo ta! Hnambo, mahni tawng leh zia pawh hrelo chu ngati nge ‘Pawichhia’ mintih mai loh ang?.

Khawvelah Lai hmun hnihah kan awm a:
Hmunkhat chu Burma lamah. Burma lama awm ho chu kawl ho karah an awm a, Kawl tawng hmangin, Kawl zia an hmang a, a then ram inrelbawlna thatloh vangin ram dangah an ral tlana, Vunvar, vunsen, vundum ho bulah UN in a thendarh hlawm a.. Chung ho pawh chu reilo teah an bo thuai dawn.. An mahni inti ‘Lai’ em em mahse an fa fa leh te chu an awmna ram/ an ral tlanna mi ho angin an chhuak tawh ang.

Hmunkhat leh chu India ah. India a Lai awmna chu Mizoram ah a ni. Mizorama ‘Lai’ awm ho pawh Lusei ho lakah ka pil bo a, Lai kan ni tih chu inhre mah ila, tawng hran leh ze hran kan nei tih pawh kan inhre tawhlo. Khiangte, Fanai, Bawihtlung thenkhat te phei chu Lusei ah beh an tum thina mahse “Pawichhia’ anlo tih thin a vang hian an hrang leh te hian ka hre thin.. Mizoram Chhim lamah ADC hran kan nei ve a, Khaw hrang hrang a awm ve nual a ni. Kan khawpui chu Lawngtlai a ni ve ngei a. Kan Lawngtlai khawpui hi han en ang u, ‘Lai fa’ awmkhawmna hmun chu a ni ngei sia le.. !

Kan tawng leh zia ngainepin, kan nihna kan zahpui a. ‘Lai ka ni’ inti mah ila, Lai tawng kan hmusita. Keimahni leh keimahni kan in hmuhsit chuan tu in nge min ngaisang tak ang le? Chuti chung chuan ”Pawichhia” min tihin kan la thinrim ve em em a.. A zahthlak a, a lungngaih thlak a nih hi ti ru kan awm dan hi..

ENGTIKAH TAK HARH CHHUAKIN IN LUNGRUAL VE THEI TAK ANG U MAW!

Thingkha Par Lai – Nghatun Mut Hun (Ka tawn hriat te) !

$
0
0

by L.B Chhangte (MUP Tlangau, April 2013)

Aw le, ka tawn hriat ve kan sawi dawn ang e. Kum 1965 rambuai hma chiahah khan Bukpuia kan awm laiin Tuirial kan TAIKAM ramah sawn lo kan nei a, keini leh ka chhang chiah pasal Khawtinthanga nen kan inhnihin zan tawp berah Tuirial vat chhuak lo deuhin lo kan nei a.

Tuirial kamah buk tha tak kan siam a, Tuirial tui kan tlan nghal mai a. Hemi kum hi June thla tawp thlengin khua a kheng a, May thla a vawikhat tui a han lian deuh tih loh kha chu khua a tha vung vung mai a, thlam pawh luah turin kan chih lo reng a, kan buk atang chuan buh te kan tuh fel vek nghe nghe a ni.

Hemi kuma Tuirial kama kan riak hian a lawm ka la experience ngai loh sangha tui pai thatchhe taka an awm duh dan danin lenin an fun theih tih ka hriat tak, puka nghatun rai puar na mai mai kut ringawtin zanah len den pahin pahnih pathum ka man ta ziah mai a, chuta chin chu tuiin a zir kum a ni bawk a, kan hre ta a ni.

Nikhat chu (1st June) niin ka hria, ka u in vawiin chu Minpui lui chhuah lamah in kar chho ila, Pu Kapthianga ser huan vau ngaw a thilthek kha I han sat ang u, za theuh kan sat anga, naktukah kan chih zui anga, thlam luah theih turin I buatsaih tawh ang, khawkheng hi ruah a sur leh hunah chuan a fur zui tawh ang a ti a. Pumin kawi hnih kan inkar chhova, pum kan thlung tha a, thilthek chu kan sat ta a.

Kei chuan ka sangha man chak pheng chuan 100 ka sat a, kan pum bulah thilthek chu ka keuh va, puk a sangha tui pai puar thatchhe taka mu chu ka zawng vel ta a. Pu Kapthianga ser huan kai chhak lamah Minpui lui chhuah thlang lam siah, lipui ka va beih hmasak ber chu lipuia suar inkhawh lut sir leh lam lungbang ko zui mai hnuai sirah, suar khauh zualpui sir deuhah sethlam puk sei deuh mai a awm a, Chuta ka va lut chu nghatun tui pai puar tak tak an lo tam em em khawp mai a. Sawmhnih vel lai tlingin ka ring.

Pakhat te tein a sir atang chuan ka thliar a, chuta mi ringawt chu 14 ka man a. A bak la awm 4/5 chu an hlau ve deuh ni tur a ni, ka beirei bawk si, an in saseng bo ve a ni. Ka u te pahnih thilthek sat zo an lo chhuah chuan 20 aia tam ka lo man tawh a, an lo chhova, min rawn zawm ve a, man apiang an lo buaipui a, 50 ka man a, kan haw thlak pui ta a.

He mi ni hian nghatun raipuar chhun pachangah kut lawngin duh duhin an lo man theih a ni tih ka hriat chian tanna a ni ta a ni. A hma chuan len den pahin 2/3 vel chu ka man fo va, chhun engah leh nghal duh duh a ka han man teuh mai kha kei pawhin mak ka ti hle a ni. Hemi kara kan riak hi inrinniah pawh sangha rep kan hawn thahnem hle a ni.


ZoRO Press Statement

$
0
0

People’s Conference Party, Mizoram leh Zomi National Congress, Manipur te tangkawp huaihawtin 1st World Zo Re-Unification Convention chu Date 19-21 May 1988 niin Champhai ah neih a ni a, chutah chuan khawvel hmun hrang hrang atanga Zo Hnam hruaitu kalkhawmte chuan Zo Hnam insuihkhawm lehna tur thuthlung an siam ta a.

Ziaktu hrang hrang ten Hnam pum koh nana hming an hman “Zo” chu hming atan lungrual takin an pawm tlang a, a hming ah pawh Zo Re-Unification Organisation (ZoRO) tiin an siam/din ta a, a thil tum “Zofate insuihkhawm lehna India Constitution chhungah tihpuitlin ni rawh se” tih chu lungrual takin an pawm tlang ta bawk.

Zofate hi ram hrang hrang : India, Bangladesh leh Myanmar ah te thendarhin kan awm a, chumi atanga insuihkhawma rorelna pakhat hnuaia awm kan duhna kan thlenna tur chu UNO a nih avangin India Constitution huang chhunga insuihkhawm tih chu UN kalphung pawnlam a nih avangin thil tih chi rual a ni lo a, chu bakah ram pakhat chhunga Political Party atanga beihchi a nilo bawk a. Non-Government Organisation (NGO) atang zawka beih tur niin tlawhchhan atan pawh Chin-Lushai Conference, 1892 thurolum tlawhchhana hmalak tur a ni tih ZoRO chuan a hmuchhuakta bawk a, chumi zulzuia kal dan tur thar duan leh thiltum siam that a tum tam tak avang chuan “Zo Re-Unification Convention” chu koh alo ngai ta a.

Tichuan, July 1991 ah 2nd World Zo Re-Unification Convention chu Vanapa Hall ah koh a ni leh ta a, chutah chuan Zo Hnam hmun hrang hranga hruaitu kalkhawte chuan kalphung thar Chin-Lushai Conference 29 Jan, 1892 Fort William Calcutta Convention thuthlung dungzuia duangchhuakin ZoRO pawh NGO anihna tur ang takin alo dingchhuak ta a ni.

Zo Re-Unification Organisation chuan kawng hrang hrangin Zo Hnam insuihkhawm leh nan hma a la a, UN Indigenous Working group (UNWGIP, UNPFII, EMIRIP) session ah te leh Indigenous Hnam tana inkhawmna hmun hrang hrangah te tel thinin July 1999 atangin kum tin (till 12th session, 20th to 31st May, 2013) theihpatawpin a bei a, tluang takin hma a la chho chhunzawm zel a ni. Programme, Policy thardang belhchhah tur a awm chuan tawh loh avangin Convention hranpa koh a ngaihna tur Zo Re-Unification Organisation (ZoRO) General Headquarters chuan a hre lova, tul pawhin a hre tawh bawk hrih lo.

Zomi Council, Manipur in 3rd World Zomi Convention/3rd Global Zo People Convention nei turin a in buatsaih mek tih hriat a ni a (i.e. Manipur State Local News Paper thenkhat kaltlangin) 1st World Zo Re-Unification convention leh 2nd World Zo Re-Unification Convention lo neih tawh te chhunzawma, a vawi thumna, (3rd Convention) ni anga ngaih theih a, a lan avangin ZoRO chuan sawifiah thain a hria a.

He 3rd World Zomi Convention/3rd Global Zo People Convention, Zomi Council Manipur in a koh hi Zo Re-Unification Organisation (ZoRO) General Headquarters, Zoram koh a ni lova, a hriatpui lova, Zo Re-Unification Convention tum hnih ZoRO in alo koh tawh chhunzawmna pawh a ni lo tih a puang a ni. ZoRO hruaitute pawhin an hriatpui loh thu leh an telve loh tur thu LEHKHA NO.3/25392,DT.5.8.2013 AH AN HRIATTIR TAWH A. Amaherawhchu, Zomi Council Manipur ten 3rd World Zomi Convention/3rd Global Zo People’s Convention an koh hi an mahni kut zal a ni e.

Issued by: Zo Re-Unification Organisation, Gen, Hqrts. Zoram, Treasury Square, Aizawl, Mizoram, on the 16th August, 2013

Sawi zauna:

1. He Press Statement ZoRO, GHQ in a chhuahchhan chu Dt.5.8.2013 a thu kan thawn min rawn chhang dawn emaw kan tih laiin Manipur Express ah 4th Aug, 2013 leh 8th Aug, 2013, TSExpress 11th Aug, 2013 leh E-PAO 11th Aug, 2013 ah te kan/ZoRO 1st & 2nd Convention chhunzawmna 3rd Convention hman chhunzawmna tur thu an chhuah vang a ni.

Kan Organisation khawmpui hi UN lama kan dinhmun avanga koh a ngai a, kan ko theilo a nih pawhin AGREMENT kanlo ziahpui tawh tuna Mizoram chhunga State level pawl lian tak tak MZP, MSU, MUP, MHIP, CYMA, MNF, MPCC, MPC, ZNP te hi kan harsatna kan hrilh mai anga, kan 1st & 2nd Convention chhunzawm mai tur hian UN lamah a tulna a awmlo. Manipur a pawl pakhat ve mai in anlo chhunzawm te chuan a chunga pawl lian tak tak te hmaah sawi tur kan nei lo sa nghal.

2. Tunlai/tunhnai a ZoRO khawmpui ni awm tak 3rd World Zomi/Zo Convention koh tum te hian an Organisation an din atang khan ZoRO hruaitute hi vawi khat mah be turin an ke anla penchhuak lo reng reng, 24th May, 2013 ah khan Hnam hming chi hnih (2), khawmpui hming pawh chi hnih (2) pawl hming inang signatories pawh a hrang hlak hmangin lehkha chuan min rawn dawr a (an lehkha kan kawl e).

Manipur Zohnahthlak te “Suspension Operation” hnuaiah Ram leh Hnam Politics lama beiseina duhawm tak nen inawm tih kan hria a, tute pawh ni ula NGAINA TAKA vawi 2/3 ZoRO hian i thawk ho ang u ti a mahni inlum leh khua rawn chhuahsan tute lakah ZoRO, GHQ chuan kan tihtheih chinah chuan kan tlanchiat a remlo ang.

3. Zohnahthlak ten tunah phei chuan UN ah UNPFII hmangin Indigenous Rights kaltlangin Inpui kan nei der tawh a, 2004 atang khan, he dinhmun hi ZoRO, GHQ senior leader ten 1990 atang khan anlo bei tawh a. Chuvangin, he Zo Indigenous People Movement hi a hlut em avang hian lehkha pawimawh thenkhat te khawi khawi emaw ah “KITCHEN POLITICS” khelh nante anlo hmang hman tep thin a, kanlo experiance nual tawh a kan (ZoRO, GHQ) laka CHINGHNIA BERAM VUN SIN CHUNGA min dawr tute laka in ven nan chuan AN CHAW duh zawngah kanlo hre ve thei tawh mai thei a nia. Beram chuan HNIM-HRING, Beram vun sin chuan SA-HRING.

4. ZoRO, GHQ address a ZORAM leh MIZORAM awmzia min la zawt lo leh a awmzia pawh la hrelo te lakah kan khawmpui politics bulfuk tha tak nei a kan koh thin ti hmelhem thei tute lakah kanin venhim theih nan chhiartu zawng zawngte kan Pathian hnenah TAWNGTAI A minlo dinpui turin kan sawm a che u.

5. Chin National Day 20th February leh ZoRO 1st & 2nd Convention tih bawrhban tum tute, mawng hiat tute leh an mahni taka hi mumang lamah pawh tute nge an nih kan hrehrang tawh mai em aw ?

Telhawng i ei ve ngai em le?

$
0
0

Telhawng hi a duhtu tan chuan thil tuitak a ni a. Chung, a duhtu te zingah chuan ka tel ve a. A tui viau vang a niang a siam vel pawh hi a hautak zek a. Thenawmnu in a sawngbawl lai ka chang fu hlauh a, a sawngbawl dan hi a peih peih te lo hriat ve atan
aw :-)

Telhawng bul chu uluk tak a tui a sil a ni a, chutah sah phel phawk
phawk

Hetia sah phel hi a kawr vel chuang lo in, darkar 1 vel an han chhuang
so bawrh bawrh a

Hetia chhuanso hnu hian a kawr hi an vel leh a, chutah zailep in sumah
an cheng sawm a

He densawm hi soda nen an chum leh ta a ni

Chhum lai hian uluk tak a chawh a ngai a. Chawh that loh chuan lian pui
pui in an hlawm hul thin a, chung chu an hawlh phel zel a. Tin, chum
hmin that loh chuan hrawk a thak duh. Chhum hmin that poh leh hrawk thak
a siam lo, an ti.

Ei tawk te te in saum leh hmarcha nen an bawl a, chuan ei hamks theih a
ni ta :-D

Bonus: mi mutchhuak ve te :-P

ZONUNMAWI

$
0
0

ZONUNMAWI
***********
{He article hi 2003 kum a Central Jail chhunga ka ziah a ni…}

“Lenrual te u, I dawn chiang ang u kan nun hi,
Kan pi leh pu nundan mawi kan chhawm kha
Tlawmngaihna hlu, rinawmna leh
Thudik tana huaisenna te’n
Tunah mual liam tumin
Phurh hlan an siam tak hi…”

I ngaihtuah chiang ve ngai em? Kan pi leh pu te hunlai kan ram a Kristianna lo luh hma, kan pi leh pute thingbul lungbul bia kan tih hun laia an nundan kha. Keini zawngin kan hre ve pha hauh lo mai. Mahse thawnthu anga kan lo hriat atangte leh , thu leh hla ziakmi tena an lo ziah atang hian hun kal tawha kan thlahtute lo nun dan kha tam tak chu kan hre ve in, a takin va hmu pha ve lo mah ila a thu zawngin kan hre ve ngei alawm. Chu a thu a kan hriat a taka kan hmuh si loh chu tunlai a ataka kan hmuh leh kan hman mek nen hian i han khaikhin dawn chhin teh ang.

A bulte atangin aw: Kan thlahtute, kan pi leh pu te kha khawchhak lam atangin rethei bakberh lutukin an rawn thlang tla a. Harsatna tam tak paltlangin tuna kan chenna Mizoram kan tih takah hian awmhmun an lo bengbel ve ta a ni a. Kan pi leh pu te khan hnam mawl, mi lu la hnam, thing bul lungbul bia hi kan han ti thin tak na a, thing bul lungbul kha an bia a ni lova, thing-bul lung-bulah khan ramhuai te an mahni tina thei tu te an awm a an hriat avangin anmahni tlawn lungawi nan khan an hnenah an inthawi mai thin a ni zawk a, thing-bul, lung-bul kha pathian angin an va bia in an va ‘worship’ reng reng lo.

Helai tak hi kan ziakmi tamtak te hian an tisual fo in ka hre ve thin. An eizawnna ber pawh lo neih kha a ni mai a. Khaw khatah in zali zanga lek lekin an inbawk khawm a, lal awpna hnuaiah an awm a, an khawsak kha a hniam em em thin a ni. An kum khat ei tur an thar chhuak tawng tawng a, hun awl nei lek lovin hna an thawk a, an rim em em chung pawh khan hawp khawp an thar awrh zel chauh kha a ni a, hawp khawp thar loh chang lah a tam. Chutah ral hlau reng rengin an la khawsa zui lehnghal a. Kan pi leh pu te nun kha ngaihtuah chian chuan a lo hahthlak awm ngawt mai ka ti thin. Hnathawh ngai bawk, ral hlau bawk, chutah ramhuai an la hlau zui lehnghal, khatiang reng reng khan an nun an lo hmang thin kha a lo nia, an nun kha han ngaihtuah chian chuan khawngaihthlak tak an lo ni.

Khatiang anga nun ralti leh buai, mahni eikhawp thar chhuak tur a kum tluan deuhthaw a hnathawk kha nimahse kan pi leh pu te kha mimal, chhungkua leh khawtlangah an nun atang khan keini tunlai thangtharte hian zir tur tam tak kan nei awm e. An mimal nun hrim hrimah khan entawn tur tam tak a awm ni hian ka hre ve thin. Inchhung in relbawlna kawngah nise, pa ber chu chhungkaw hotu a nih angin inchhung a nupui fanau enkawl tu ber a ni a, he a mawhphurhna hi a zovin a tlin em em a ni, mipa mahni inchhungkhur enkawl zo lo, mahni nupui fanaute chawm zo lo nih kha chu thil zahthlak tawpah an ngai thin kha a ni a.

 

Tunlai a chhungkua a kan inrelbawlna nen hian han khaikhin ta ila; Tunlai hi chuan inchhungkhur tamtakah hian pa ber aia nu berin inchhung enkawl leh fanau chawm a, pa ber ‘kel-e-awl’ der mai na chhungkua an tam ta in pa ber aia nu ber lalna inchhung hmuh tur tam tak a awm ta mai ni hian a lang. Tunhma a pa berin ei a zawna nu in a fanau a lo kilkawi ang kha tunlaiah chuan a ni ta meuh lo. Nu in a chhungkua ei zawngtu a nihna inchhung a tam ta in heitiang anga nu ina ei a zawnna chhungkuaah reng reng chuan a eizawngtu nu ber chu inchhungah a lo inti thu ber lo thei lova. Hmeichhe lalna chhungkua reng reng chhungkaw nuam a awm ngai lo. Hemi kawngah hian kan pi leh pute kha kan pha talo hle mai. Tunlai mipa tamtak hi chun ‘pasal fanau chawm thei’ nupui zawn kan hreh talo a, zah nachang kan hre talo ang khawp mai.

Tin, han ti leh zel ila aia upa zahna kawngah te hian kan pi leh pute hun lai kha kan tluk pha talo hle mai. Khang hunlai kha chuan kawng engkimah aia upa te kha an zahin an thu an ngaichang thin a nia. Aia upa thu kha tuman an hnial ngai lo. Tunah erawh chuan aia upa zah leh an thu ngaihchan te chu a hnai tawh lo nasa mai. Upa thu chu thangthar te hian an nuihzat in a thing an ti chu a ni thawthang tawh a nih hi. Tunhma a upa thu chu a kawi a ngil a an zawm thin lai hun te kha chuan hei keini hriat ve phak chinah pawh mual min liamsan chu a nih ta der mai. Tunlai thangthar naupang zawk te phei chu aia upa ten an han tirh emaw, tihtur an han hrilh emaw pawhin ‘Ka peihlo, i duh leh nangman ti ve mai rawh…’ han tih ang chi tawngkam han neih mai te pawh hi an pawisa tawhlo reng reng nia mawle. A zialo thin khawp mai.

Kan pi leh pu nundan mawi te kha a rim-a-ra hriattur pawh a awm ta meuh lo. Tunhma kan pi leh pu hunah te kha chuan mi hausa leh rethei, hmeithai te an inchhawmdawl liam liam a. Thenawm khawveng kha chhiatni-thatni ah an in tanpui tawn a, chawhmeh thlengin an insuah liam liam a, thenawm khawveng kha intlawhpawh tawn takin an lo khawsa thin a. Tunah te hian chuan khatiang ang nun kha chu hmanlai an chang zo ta, chiatni-thatniah te chuan la intawiawm tho mah ila hmanlai kn pi leh pute hunlai kha kan pha tawh lo nasa hle a ni. Thenawm khawveng in ngainatna leh in tlawhpawh tawnna pawh a awm ta meuh lo. Bai han insuah te chu a teuh ta lo mai. Mahni thenawmah tute nge khawsa tih pawh kan inhre meuh ta lo.

Khawvel lo danglam zelah hian nundan phung te pawh hi a lo inher danglam ve zela, tunhma a kan pi puten a an chin ngai reng reng loh thenawm khawveng inhek te chu tun lai hi chuan thil zahthlakah pawh kan ngai ta meuh lo chu a nih hi. Thil hote kan tan a hlawkna tur awm miah lo, a tuartu te tana in hmuhchhuahna tur awm chuang miah si lovah pawh kan inhek duh ta zel mai te hi chu a aia zahthlak a awm chuang dawn emawni chu aw ka ti thin.

 

Kohhranah leh khawtlangah te insawiselna tur ngawt kan zawng a, politics lamah lah nise ram leh hnam hmasawnna lam aiin party dang sawiselnatur leh an diklohna zawng reng reng in, inchirhthehna tur dap in ka hman hlel a, ram leh hnam ka hmangaih ti a iak iak chung si hian mahni ram tan enge ka tih theih tih ai chuan enge sawrkar atang hian hlawkna ka hmuh theih ang tih buai hian a tu a te pawh hi kan buai phili kual a, kan ram leh hnam kan sawrkar te hi chu ei da thak mah ila tu’n pawi pawh kan tilo ni hian a lang thin.

Kan pi leh pute nundan mawi leh ram leh hnam hmangihna, kan lo chhuan em em thin leh hla ah te pawh a kan chawi vul chuk thin kha tunah hian khawiah nge an awm zawh tak ang aw ka ti ve vawng vawng thin. Tunah hi chuan ‘tunge diklo, engnge tih sual a neih…a tihsual hlauh chuan khawng lawlh ang aw,’ tih chan hian hi kan in chang ran hlawm tawh mai a, mahni lam inenfiah tum mang si lo hian. Kan hla siamtu in-
“ Tunge diklo ti a zawng buai mai mai lovin,
Keimahni theuh in enfiah zawk ila.
Mizo nih mai hi a tawk lo, i ram hmangaih mai a tawk lo,
I nunah Zonunmawi…inlar chhuak leh rawh se.” a lo tih kha mawle.

Tlawmngaihna kawngah te hian kan va hnufum ta em.Tlawmngaihna tih hmingte hi kan chhuang em em a, a nih lah taka a hming hi zawng a mawi thlawt a ni. Midang tana inpekna, thiante thih ai pawh thih ngamna, eng anga hreawmna hnuaiah pawh mi te tih ai tih peihna, tanpui ngaite tanpui duhna thinlung, midang hmingchhiat leh mualpho ai pawh tawrh ngam na, mahni tana hamthatna leh hmingthatna tur engmah awmloh naah pawh a mite tana inpek ngamna. Chintawk nei lova mihrang, sahrang leh ral hmaah pawh huaisen taka ke pen hmasak ngamna, a taimakna vawrtawp thlengin kan sawi seng lovang, he tlawmngaihna hian heng zawng zawng hi a huam vek mai a. Zofate zingah hian he thu kher hi chu sawifiah ngai lovin kan hre fiah vek awm e.

 

Chu nun chu kan pi leh puten a taka an lo nunpui thin chu a ni in he tlawmngaihna hmang ngei hian a ni ka pi leh pute leh kan mihrang kalta te khan hming an lo chher ni. Tunah chuan tlawmngaihna hi a tak nunpui hmuh tur an awm ta meuh lo. Kan hmuhphak chun chu a der a tlawmngaihna, a ruat a inruatchawp leh in phut chhuah chawp tlawmngaihna ang deuh mai alo ni ta. Khawpuiah phei chuan engemaw hnatlan leh thiltih nikhua dawnin YMA information mike ah, ‘ Nula tlangval tlawmngai tura ruat te kha rawn chhuak tawh rawh u le,’ tih te, ‘tlawmngai turin kan rawn ngen che u a ni e,’ tih ri te hriat tur a awm ta fo mai. Tlawmngaihna te hi a ngen a in ngen a, a ruat a inruat a, a phut a in phut chhuah chi a nilo hrim hrim a, mihring mahni inpekna atanga rawn chhuak a ni zawk thin ania.YMA ten tlamngaihna hi an la vawng nung hram hram a, hei pawh hi tamtak chuan Mizo kan nih avanga tlawmngaihna lam aiin YMA member nih vanga tlawmngaihna angah an ngai ta mah mah niin a lang bawk.

Miten tlawmngai, leh fel min tise tih rilru pu chung a tlawmngaihna, tlawmngaihna cher chawp, midang hmuh lai chauh a tlawmngaihna mai lo chu hmuh tur a awm ta meuh lo. Enge maw tih nikhua ah pawh au rinna atanga ‘tlawmngai tura ruat’ te kha lo chhuawk tawh rawh u tih thawm hriat tur te an awm ta mai hi ava han zahthlak tak em….

Rinawmna kawngah te hian ka pi leh pute hun lai kha a va han ngaihawm thin tak em. Tunhma kha chuan mi rinawm lo nih kha an thil hlauh ber leh zahthlak an tih ber pakhat kha a lo ni ve reng thin a. Kan pi leh pute hunlai kha chuan dawt sawi hmang nih te kha a hlauh in an hlau a, dawt sawi ching chuan an thlahte thlengin nupui pasal tlengin an hnawn phah thin kha ania. Kan pi leh pute hunlai kha chuan dawt sawi te leh ruk ruk thawm te kha hriat tur pawh a awm ngai lo a.

 

Ruk ruk te ngat phei chu mite endawng hlawhna a ni ringawt. Nupui pasal inzawnna kawng ah pawh an thlahtuteah kutkem nei an awm em tih kha an inzawhna ber a ni thin. Kanwgka te pawh tala lian pui pui a an kalh thawm kan hre ngai lo, thingfak khan an do a an duhtawk em em mai a, thingfak a an do pawh kha mi luh loh nana do lam aiin an awm rih lo a ni tih entirna lam kha a ni mah zawk a, tin an kawngka kha thli ten a lo chhem kau anga ui leh ar te inchhungah an lo luh palh loh nan te an do kha a ni lek fang a. Tunah zawng tala lian pui pui a kawngka kalh pawh a him ta lo.

In ngaihtuah chiang ve ngai em? Tunah hi chuan dawt sawi te hi chu kan nitin nunze pakhat a lo ni ve ta der mai. Pa in nupui fanau te dawt a hrilh a, nu in pasal te leh fate dawt a hrilh bawk a. Chutiangin faten nu leh pa te dawt an hrilh a, Kohhranah nen khawtlangah nen, ram hruaitu te thlengin dawt in kan iak kan iak ta mai hlawm zawng a nih hi. Kan pi leh pu kal ta te kha lo tho leh ta sela kan thusawi eng ber hi nge awih tur hre lo hian an hawihai reng hian ka ring thin. Rinawmna kan tlachham ta, mahni chanai duhtawk lovin, mite chanai ei talh tumin kan phe buai a, duhamna in kan khat a, a mawi leh mawi lo pawh kan ngaihtuah pha meuh talo chu a nih hi.

Thudik tana huaisenna kan tlachham ta. Han ti leh pek ila kan pi leh pute khan chu an mahni diknaah chuan thih ngamin an tang ngam a ni lawmni kha? Vanzema te pawh khan dawt sawi nih ai chuan thih pawh an lo thlang zawk a ni lawm ni. Kan pi leh pute khan dikna in ro an rel a, tumah an in thliar ngai lo. Mihring kan nih chhunga hlu ber pakhat chu keimahni dikna kan humhalh ngamna hi a ni ngai a, mahse, tunah hi zawng a tu a te mah hian thudik tana huaisenna tih te hi zawng kan nei talo a nih hi. Mahni chanvo leh dikna humhalh a ke pen ngam pawh kan awm ta lo. Nge ni, keimahni kan lo dikloh ruk ve deuh avang hian kan dikna leh chanvo humhalh tur pawhin ke kan pen ngam ta lo zawk. Hetiang a nih avang hian mihring kan nih chhunga kan hlutna kan hloh chho mek zawng a nih tak hi.

Taimakna kawngah te hian kan va han hnufum tawh tak em. Tunhma kan pi leh pute hunlai kha chuan kawla nichhuak chhiarin hna kha an thawk a, nula tlangval hna thawk lo, ina awm nih te kha thil zahthlak kha a ni thin a, mahni thawhchhuah sa ei an nih avang khan nitin mai khan hna an thawk kha a i a. Nula te phei kha chu zingah khawvar chian hma in an tho a, buh an deng a, an thap leh vek a tui an chawi a, rawng an bawl a, tukthuan eikhamah lovah an feh leh a, zan lamah la te an la kai leh zui a, vawkchaw te an chhum a, awl lai kha an nei bar lo kha a ni a.

 

Mipa te pawh an awmawl mai mai bik lo, tui an chawi a thing te an pu a, a tul tul kha an thawk ve bawrh bawrh mai thin kha a ni a. Tunlai a bikin thlaite nun nen hian han khaikhin ta ila, khang hun laia an hna ang kha chu thawh a ngai kher tawh lo ang, mahse thalai ve si chungte chawmhlawm, mut nachang hre lo, thawh nachang pawh hrelo hnathawh nachang pawh hre chuang lo, eitur erawh duhtui viau a ei tawk zel mai, chhungte thawhchhuh sa hmanralna tur hre em em si.

Hnathawh tur awm pawh thawh duhzawng bik nei tlat, hnathawh thawmhnaw in bel hreh em em mai, cheng khat pawh thawk chhuak lo a thawmhnaw, lirthei, phone changkang leh thil changkang deuh chhuakthar apiang nei thei em em mai, bike nalh deuh a chhungte petrol man dil ‘khawmaw’ nen a leng, phone changkang deuh a chhungte top up thun sak a ‘khawmaw’ a nula be CK zut zut, zah nachang hre miah lo leh la intithei zawmah zawk hi kan kat nuk tawh mai zawng anih hi maw.

Kan pi leh pu te nun dan leh khawsak dan zawng zawng kha a tha vek kan ti a ni hauh lova, mihring nun pawh khawvel lo thang chho zel ah a lo inher danglam chho ve zela, kan pi leh pute nunah khan a thalai kan la anga, a thalo lai kan thlauhthla zel tur ni awm tak a ni a, tuna kan khawsak danah hi chuan hnamdang nuna a thalo lai lai kan theih ang ang kan la a, kan pi leh pu te nuna a thalai apiang kan paih thung ta ni te hian a lang ta. Hetiang a nih chuan kan hnam hi kan boral tial tial dawn ni in a lang. Kan Zo nun mawi boral zel tur hi nang leh kei hian kan chelh ding thei a, kan ram tluchhe zel tur hi nang leh kei hian kan tungding leh thei a, keimahni hian kan Zo nun mawi mual liam tur hi kan chelh din loh chuan tumah in min chelh din sak dawn lo a, kan ram leh hnam tlu chhe mek pawh hi nang leh kei hian kan tun din loh chuan tumah in min rawn tundin sak dawn chuang lo a ni tih hi Zofa thang leh thar te hian i hre thar leh mawlh teh ang u khai…

Mizo nih mai a tawk lo,
I ram hmangaih mai a tawk lo,
I nunah ZONUNMAWI,
Inlar chhuak leh rawh se.

“ Zo nun, Zo nun mawi,
Tap tapin ka ding zo si lo.
Zo nun, aw nun mawi,
Liam lovin la cham rih hram rawh aw….”

*BigDaddy Hmahmatea
Central Jail, 2 Ward ‘A’
12.12.2003

( Min rawn zawt tho in ka ring a, thil kal tawh a ni a, zep thu cheng lo tunhma suahsual rawng ka bawl ve lai chuan Jail bang hi ka lo zut ve zeuh zeuh tawh thin a ni e)

ZO NUNMAWI HLUTNA

$
0
0

By Laldinthara. Thingsulthliah

Mizote tâna innghahna lungphûm pawimawh ber mai, ri thûk leh ril, khawvêlah pawh kan chhuan leh kan uanpui ngam ‘Zo nun mawi’ hi i han sawi dawn teh ang. A thu leh a ri a hriat si, a tak tel lo, hmuh tur awm si lo hi, he hun tawi têah hi chuan kan sawi chhuakin kan sawi fiah thiam dawn lo hle mai, amaherawhchu a hming mawina leh thûkna hian min hneh si a, ka’n han sawi ve hrâm teh ang.

‘Zo nun mawi’ tih han sawifiah hmasa dawn teh ang. Khawi Dictionery-ah mah hmuh tur awm si lo, chet zia leh nihphung ‘nun’ hmanga lang chhuak a ni si a. ‘Zo’ tih awmzia chu Mizo hnahthlak zawng zawngte tihnaah lo dah ta ila, chu Mizo hnahthlakte nunphung leh zia chu ‘Zo nun’ kan ti thei ang a, chu nun ze duhawm, îtawm, ngainatawm chu mite dawmkânna atana hman tlâk a nih bawk avangin ‘mawi’ a lo ni ta bawk a, chu Zo nun chu ze dik, ze ¬ha  a lo ni a. Khawvela nun ¬ha, nun dik chu Mizote nun mawi ber, ‘Zo nun mawi’ kan tih chu a ni ta a ni.

Tichuan Mizo nun ‘Zo nun mawi’ kan sawi dawn avangin Mizote chanchin leh an zia râng te, an khawsakphungte a¬anga an ze mawi leh ¬ha chu kan sawi dawn a ni. A hmasain chu Mizo ‘Zo’ kan tihte chu tute nge? an nih tihte chu i lo sawi dawn teh ang. Amaherawh chu Mizo pipute khan ziaka thu dah an neih ngai loh avângin tuna kan sawite pawh hi a dik ber leh pawm tlak ber hriat a har hle a. Mi thil chhût mite, Historian-te leh lehkhabu ¬henkhat rawnte a¬anga lak chhuahte a nih hlawm a, pawm tlâk leh rintlâk ngei tura ngaih theih a ni awm e.

Mizote hi Mongol hnam lian pui(race) zinga a zung zâm peng pakhat Mongoloid kan ni a. Tawng lamah chuan Tibeto-Burman ¬awng hlawm zinga mi kan ni a. Tûnah hian a hlawm ang chu hmun hrang hrang hêng- Manipur Tripura, Chittagong, Chin Hills leh a chhehvel, China ram chhim chhak leh Thailand ram hmâr lamahte Myanmar ramahte leh tuna Mizoramah te kan cheng a, Tichuan China ram hmar lam Yunnan bial hmar lamahte khawsain, Chindwin Phaizawlahte, Kabaw Valley-ah te, Khampat-ah te an chên hnuin an aia chak leh thiltithei zawk Shan-ho an lo lut a, chuta ¬anga rawn chhuk thlain kum 1700 Ad vel a¬ang khân tuna Mizoram leh a chhehvêlah hian an rawn khawsa ta a ni.

Kan Mizo pi leh pute chuan an ram leh hnam chhan avângin lu chhun bân chhum pawh huamin an tha leh zung an lo seng thin a, chung an thil tih avang chuan Mizo hnamin Indentity a lo neih phah a, Mizote chu ‘Zo’ hnamin a lo par chhuah phah ¬hin a ni. Chûng an thil tihte chu Vân a¬anga an dawn a ni mai lo a, fimkhur taka leh taima taka kum zabi engemawzat chhung a an din, an siam, an hmuh chhuah a ni. Tuna kan ram hi Zikpuii Pa ziah dânah phei chuan Thân tlâng a¬ang khân ram chheng chhia, kham bakberek leh luipui inkâr tlâkna ram a ni a. Chutiang kârah chuan ¬âmpui mitthi leh hripuite a lo lêng a, râl leh sahuai an thawm châmchi a, chuvang chuan nun kha thil theih loh tluk a ni a, an khawsak leh nun kal hmang khan ti hian thu a lo zawt a ni, ‘Inhmangaih a, inphungbawm tawn a, dam khawchhuah nge in duh  mahni hmasial a, awm hran a, boral?” an lo ti a. Khatiang harsatna kârah an nî tin nunte chu hnam boral hlau a, hnam din khawchhuah duh zawkte an lo ni a, an biak Khuanu’n an hna tur a pêk an hlenna kawngah khân thil chi hrang hrang a takin an lo zir chhuak a, Vai pachal leh Sap pachalin an finna thawh khawma dân an siam ngawt ang  ni ve lo a, an nun ngeiin a taka an tawnte leh chuta ¬anga a chhe lam bânsan a, a tha lam an lo zawh zêlnaah an hnam zia râng a lo lang chhuak ¬hin a ni.

Tunlai angin zirna school-te a awm ve lo, mahse Zawlbûk a awm thung a, chu chu an nunchan zirna hmun a ni a, inbuan te, inchai te an zir a, khata ¬ang khân thu leh hla te leh themthiamna lamte, thlengin an zir ¬hin a ni. Tlangvâl leh mipa naupang zawng zawngte chu thununna hnuaiah an lo seilian a, a fel fâl te, a huaisen fâl te leh a remhre fal te an nih ngawt loh chuan an kaisâng ngai lo a, upa te zah an ngai hle ¬hin a, chuvangin upa te zah an ngai a, aia upate zah thiam hnam an nih phah ta a ni.

Tin, mahni thawhchhuahsa ringa, ei an ni tih an inhrechiang a, an thawhchhuah loh chuan ei tur an nei lo a ni nghal bawk. Chuvâng chuan thatchhiat avânga retheite an ngainêpin an hmusit êm êm a. An nun atâna thil pawimawh ber ‘Thangchhuah pawh mi taima tân lo chuan a theih loh. Thangchhuah lo tân chuan an thih hnuah pialrâl a kai theih loh a, chuvângin Pialrâl an kalna tur kan lo hre ta a nih chu. Tâmpui mitthi pawh lo tawk se, “Sem sem dam dam ei bil thi thi,” tih chângthlanin, “Dam leh tlâng khatah, thih leh ruam khatah,” tiin tumah ei bîk duh lo a, tlem te pawh insem zêl ¬hin, eng ang harsatna pawh lo thleng mah se, mimal maiin an tuar lo a, an vaiin harsatna chu an in¬awm a, an tuar tlâng ¬hin a ni. Mirethei leh chanhiate an hmusit ngai lo a, an endawng ngai lo a, an dawm kâng ¬hin a, an nun mite tân an hlân a, phût lêt an nei ngai hek lo. Thian chhan thih an ngam a, an sakhua, an ram leh an hnam tâna an nun hlan chu an hreh lo mai pawh ni loin, eng tin nge ram tân , hnam tân ka thih ang ti niawm zawk takin mi tân an nun an ui lo a ni. Chu Nun chuan Tlawmngaihna a rawn hring chhuak reng mai a, tlawmngai hnam kan lo ni ta a nih chu.

Amaherawhchu, an khaw hawi kha a la zim a, ram pum huap kha an ngaihtuah thleng phâk loh châng a awm ¬hin kah a tawpa an tlûk chhiatna a ni reng a. Khua leh khua indo kha an politics sâng ber a ni a, râl laka an khaw venhim kha an tum ber leh an râl do hnai ber a lo ni ta a ni. Râl that thei Pasal¬ha ngahte chu an thla a muang em em a ni. Tin, an râl thah sawngbawl dânah te khân ram tâna rinawm an zir chhuak leh a. Thing serh mual laiah an phun ¬hin a, chumi bulah chuan zu thlum elkhên, chawhtawlhah an siak tling liau a, thingserh bulah chuan chempui an dah a, Pu K. Zawla ziaka a lan dân chuan thingserh sâtte chu kei ka ni inti deuhte an ni a, chûng mite chuan thingserh kha an pan nal nal a, Chempui chuan an kik kerh a, a bula ¬hu khân Nopuiin zu a lo pe ¬hin a ni. “Râlah hian a ¬ul hle loah chuan ka tlân ngai lo ang a, kan khua rawn rûntu phei chu ka chhuah lo ang. Ka khua leh nunau hum tur chuan ka hnung tawlh lo ang a, hneh loh ai chuan thih hi ka thlang zawk a ni. Chuvângin Lal khua leh tui chhan nân nun pêk hi ka phal tih lo hre ve rawh u,” tihna tluk a ni a, chu chuan hnam tâna rinawm a lo zirtir leh reng pek a, hnam rinawm tiin kan lo hre leh ta a ni.

Ziaktu tam berte chuan tûn hma chuan Mizote hi ramhuai biain an sawi a, Missionary-te pawhin thingbul lungbul bia angin an sawi hial ¬hin a ni. Mahse ngun tak leh chîk zawk a han ngaihtuah chuan kan pipute khân sakhua an lo nei ngei a. Khawvêl sakhaw hrang hrang-Hindu, Kristian, Muslim, Buddhish, Confucianism leh a dangte pawh hian an zirtirna zawmtute’n thih hnua awm dân turte an kawh hmuh bâkah an damlai ngeia thil ¬ha tih a keng tel vek tih theih a ni a. Chu chuan mihring dam chhung nun a vawng a, chênna tlâk leh engthawl taka khawsak hona hmun nuamah khawvel hi a siam ti ila a sual awm lo e.

Mizo Sakhaw kawng kal han thlir ta ila, in lamah Thangchhuah tura rahbi chu a tlem berah sial paruk, vawk sawmpahnih, leh vawkte pathum tal talh a ngai a, a nei leh tlin bikte’n an vawk talhte nen phei chuan ¬hahnem tak a ni. Zu phei chu englai maha bâng ngai lo a ni a, zu atân buh eng zata tam nge sên ngai tih phei chu chhût chhuah harsa tak a tling a ni. Hêng zawng zawng titur chuan taimâk, tawrhchhel a lo ngai bawk a, hengte hian an nun nasa takin a khalh ngil a ni. Tin, hêng an thil tih zawng zawngah hian mipui vântlânga huap vek a, chawngchen, sechhun, sekhuan leh mitthi rawplam, khuangchawinahte.

Chawng an chehn zânah phei chuan nula leh tlangvâl an lâm a, Chawngpa inah an thu tlar pût a, tlangvâl  kap kârah nula an thu a, an zâi dup dup a, kha kha ‘Lâm’ an ti mai a, khatah khân nula kha an inthleng kual bawk ¬hin. Hawihhawm lo deuh emaw, nula lo khuaikhem emaw phal a ni lo a, kha ta an nun kha a thianghlimin a mawi em em a ni. Tin, chu chang a ni lo, “Thingfar zân” an tih kha ni ropui chu. Nula leh tlangvâl hrai nân zu ¬ha bik ‘Sumdêng Zu,’ an kai chhuak a, an siak eng kulh mai a. Chu chu tunge in hmasa ber ta ang le? Tuma sawipui mamawh lo, ministerte leh MLA-te sawipui chi lah a ni hek lo. Lal leh upa te, vâl upa te, nula leh tlangvâl te leh khawtlângin lungrual taka an hriat tlân mikawlh leh sakawlh hma azâm ngai lo, lu chhum bân chhum huama khua leh tui lo chhan fo tlawmngai filawrin an in hmasa tur a ni.

Chu Zu chu ‘Huai No,’(Nopui an tih bawk) chu Chawngpa chuan tlangvâl zinga tlawmngai ber khua leh tui chhan nâna nunna hlân ngam chu a han hlân ¬hin a ni. Chu lawmman sâng leh hlu chu thangtharte leh khawvel dang hian an nei ve lo a ni. English tlangvâl tân ‘Knight of Certer’ te, French tlangvâl tâna ‘Night of Legion’ te, India tlangvâl tâna ‘Paramvir Chakra’ te aimahin Mizo tlangvâl tân a hunlai na na na chuan he ‘Huai No’ inpek hi awmzia a nei lian zawk a, Zo nun mawiin khawtlâng leh tlangvâl nun a vawn that ziate hi tunlai mite hian kan suangtuah phâk lo hle ang.

Tin, ram lama thangchhuahte pawh kha han thlir ila, Thangchhuahp a, an thih hnua pialral kal theite kha chuan a tlem berah ramsa chi nga kah a ¬ul a, sa dang tam tak an kâp tel bawk a, sa chu an in sem a, khawtlâng an hrai ¬hin a ni. Chu chuan Pialrala hna thawh ngai loa awm heuh heuh leh faisaa chawm chauh ni loin a kawngkal pumpui maiah hian vântlâng tâna thil ¬ha tih te, zu leh sa, thlum leh al te, mahnia ei pha ve lo, michhe dai kil kâra mite pawh huap veka ruai buatsaih te, an nun khawchhuah theihna tura pawimawh tak khawtlâng mipui chhan nâna lu chhum bân chhum huam a, mi kawlh, sakawlh hmaa zam hauh loin ring an lo rawlh a, mahni nunna meuh pawh chân ngamin “Ka nun midangte tân” tih nun chu sawi miah loin a takin an lantir a ni.

Hei hian Zofate nun chu a siam ¬hain a siam dik hle a. An ram, an hnam leh an sakhua chu pumkhat a ni a. An hnam duh loh chu an ram duh loh a ni a, an ram duh loh chu an sakhaw dodalna a nih nghal tlat avangin an nun ngil taka khalhtu an sakhua, an ram, an hnam an enkawlnaah khân mipui vantlâng hriat theihah Pialral kal tur thliar hran theih nghal vek a ni. An biak lai Sa leh Khua an zah em em mai khân ‘Zo nun’ ¬ha, mawi leh dik an lo neih phah a. Mimal hmuh chhuah leh ziritirna a¬anga lo chawr chhuak an ni lo a, an nunphung an ni tin khawsakphung khân ‘HNAM’ an lo din a, ‘MIZO HNAM’ tih tur kan lo neih phah ta a, chu sakhua chu midangte Mizo hnama luh tir te, midang va sawichhiat te a ti lo a, mi tupawhin a zâr an zo theihna tura thil ¬ha chi hrang hrang a tih hi a ni. Chu chu an Zo nun mawi khawvela nun mawi ber chu a ni.

Zofate nun mawi, ‘hun rangkachak,’  tia an koh chu humhim tlatin an lo nunpui ¬hin a, nimahsela, khawvel nun lo ¬hang chho zel chuan Zofate nun chu a rawn tichhe chho mêk zel a, chu mi venna tura hnam dangte nena an in beih dânte chu he hunah hi chuan kan sawi seng vek dawn lo a ni.

Khawvel hnam tinah ram leh hnam leh sakhua humhalh duhna leh hmangaihna (nationalism) a lo p iang chhuak zel  a. Kum zabi 17-na a¬ang vela rawn ¬anin French Revolution phei hi chu 1789AD lai khan a in¬an tawh a ni. Chutah kum zabi 19-naah Europe hnam hrang hrangah te, Asia rama hnam hrang hrang zingah te, America ramah te leh Africa khawmualpuiah a lo darh zel a ni. Hêng hnam hrang hrangte hi an nationalism chu a hrang hret hret a, English-ho leh French-ho chuan sum leh pai hmasawnna (Economic development) leh ram zauh belh zêlna (Political Expression) an ti a, German leh Italy-ah chuan a tir chuan an hnam hmun hrang hrang a awmte ¬hui  khawma, sorkar pakhat hnuaia dah a ni. Chumi an tih hlawhtlin hnu chuan English leh French-ho ang a hmasawnna leh ram zauh zêl a, hnam dangte an thu hnuaia dah chua an thupui a ni leh tho a ni.

Irish-hote, Polish-hote leh Greek-hote nationalism-in a tum ber chu mahni ro inrel (self-rule) a ni a. Asia, Africa leh America khawpuiahte chuan ram leh hnam tâna beihna leh hmalâknain a tum ber chu Europe-ho do lêt leh an thu hnuai a¬anga lâk chhuah a ni. Chinese-ho leh Japanese-hote chuan Asia ram dangte angin Sâp-hoin an awp bet ve chiah lo a, chuti chung chuan an nationalism innghahna bul chu Europe-ho lo nawr lêt leh chumi atâna intih chak chu a ni.

Nationalism hnam ram hrang hrangte’n an kalpuinaah hian keini Mizote’n nun mawi leh ¬ha chu Sap-ho chuan min rawn tihchhiat tumin hmanraw hrang hrangin min rawn bei a. Keini pawh chungte beih lêt ve chu ram leh hnam damna tur tihhriain, Mizo pasal¬ha tamtakte chuan lu chhum bân chhum huamin ram leh hnam tân an nun an lo hlân a. Nimahsela, hnam fing hmasa zawkte chu hneh rual awm si lo le, min awp bet a, min hneh zo ta! Chûng a nghawngte chu kan hnama a lo lan chhuah dân tlem i lo târ lang dawn teh ang.

Kum 1894-ah nidanga la awm ngai reng reng lo, a hriat pawh kan la hriat ngai loh Kristian Sakhua chu tharuma hneh kan nih hnuah Mizoramah chuan a rawn lut ta a. A din tirh phat a¬angin Mizo nun nen a insaikalh nghal tlat a. Mizote sakhaw bulpui leh hnam a din theihna leh ram leh hnam humhalhna hmanrua chu sawi¬hiah a ni ¬an bawk a ni. Mizote chu thingbul, lungbul be hnam, ramhuai be hnam tiin min rawn chhal a(Pathian nung Sa leh Khua ber reng si kha). Tichuan thingbul, lungbul, ramhuai be hnamah Sâp-ho chuan min han chhuah ta a, an sakhaw kalphung an lo ti danglam te, chu chang niloin ‘Hnam mawl’ in ni e, an lo ti bawk nen. An sakhua biak laiin an ram leh hnam an humhalh a ni tih an hre chiang a, hnam fing hmasa, ram ni tla sêng loa roreltu meuh chuan Mizo hnam tlûkchhiatna tura a ki pawimawh chu hai hek lo le.

Tichuan A,AW,B min han siam sak a, kan sakhua, ram leh hnam tichhe tawk bâka kan thiam kha min duhsak lo. Mizote chu uisa ei ¬hin kan ni a, khawvelah hian tumah kan hlau lo a, an ngaihdân mawltê-ah chuan ‘Khawvêlah Mizo an fing ber a, an huai ber bawk’ tih kha a ni hlawm tawp mai a ni. Chu mahni inrintawkna tichhe tur lek chuan A,AW,B min zirtir a “Mingo an fing bera, an huai ber bawk” tihte min zirtir a, lehkha zir sâng deuh tur leh thiam thei deuhte chu an dang tlat a, “Uisa ei thluakin a tlin lo” min la tihsak deuh deuh a.

A,AW,B kan han thiam ta a, ziak leh chhiar kan thiam hnu chuan thuthlung bu pawimawh tak mai’Bible’ chu min han chhawp chhuah sak ta a le. Engin nge mawlh kher ni ta ang le, Kristian-ah an lo pêng ta zel a. Kristian hmasate chu kan Mizo puite chuan an tiduhdahin an lo hmusit ve em em a, an ram leh hnam tân mi hnawksak an nih an hai lo a, an theih tawpin an lo dang ve a ni. Chutih laia mi thatchhia hnathawk peih mang lo leh mirethei deuhte chauh chu Kristian-ah chuan an inpe a. Pu M. Lalmanzuala I.A.S phei chuan he Foreign Theology hi “Thatchhe Theology” a lo ni e, a lo tih phah hial a ni. A chhan chu kan sakhaw biak hmasak kan sawi tâk, tlawmngaihna, huaisenna, tawrhchhelna, rinawmna, taimâkna te hmang chauh a neih  theih a nih laiin sakhaw tharah chuan Lal Isua chu lal leh chhamdamtua pawm a, rin mai kha a nih avângin leh, chu chu vânram kaina lo ni bawk nen. Pialral kalna kawng ai chuan vanram kalna chu a zâl deuh zawk a, hei vâng hi ni fahmiang Mizorama Kristian kan lo pun chak tâk em em chhan ni?? Pu Rinsanga I.A.S pawhin  “Kan hnam chîn dân leh nunphung leh khawtlâng nun inkungkaihna te, dânte hi Mizo min tih Mizotir tute an ni,” a lo ti ve bawk. Kan hnam chin dân leh nunphung leh khawtlâng nun inkungkaihnate a lo danglam tâk si chuan Mizo min nihtirtute an ni si a. Mizo ni reng siin foreign theology chuan min awi reng a, Mizo rama la awm ngai lo piantharna, ¬awng¬ainate a lo hluar ta a. Pi pute zai leh lâmte chu khawvel thil a lo ni ta a, ni danga khawvel thil leh Pathian thil nei hran lo a, an thil tihna a pianga an sakhua zah tel mai a nih vei nen.

Tichuan Kristianna chuan pawl hrang hrangah min siam ta a. Bible pakhat ring siin Mizo pa leh Mizo pa inkhuainuai mai pawh kan hreh ta lo a, hmâna râl lu la ngam khawpa huaisen kha tunah chuan Bible thu ziak ¬an khawhin pa leh pa hmaisen kan inhmuh ngam ta a, nupui pasal  inneih pawlh thing lo khawpin min ¬hen hrang ta a, Mizo leh Mizo chu kan lo indo ta reng mai. Lal Isua kan sawi lar em em a, Kross lera a thih kha atân Pathian thu a nih lam hre loin Kross lera a thihna kha kan tân Pathian thu emaw kan lo tirawl nen.  Isua kan rin chuan chhandam kan ni mai a, kan pianthara thawhlawm kan thawh ¬hat a, inkhawm kan peih bawk chuan vânramah kan kal thei dawn a ni. Chu vânram kalna(neihna) kawngah chuan tlawmngaih, taimâk, rinawm, tawrhchhel(Mizo hnam nihtir tute) pakhat mah tel lo a vânram a neih theih phawt chuan kan hnam tâna rinawm, tlawmngaih, taimâk, tawrhchhelte khân awmzia a nei thei dawn ta lo a ni.

Mi tamtak, pa râwn awm fe fe te chuan beidawng takin Mizote hi hnam rinawm, kan lo nih loh hi an ti ta a. Mizo thluak chu sûk a lo nih tawh avângin kan rin sakhua leh kan hnam a hrang hlak a, sâp nêlnual Mizo ni siin kan awm a. Kan inchei dân leh kalphung pawh a lo ti danglam chho zêl a. Nimahsela, Siamtu’n Mizo hnamah min din miau si a, hmâna Mizo hmingte chu Hrângtinkhûma, Râlkapa, Vanhnuailiana te an nih laiin Kristian kan nih tâk hnu a kan hming te chu Elizabeth, Mery, Andrew, Melody te a lo ni ta a nih chu. Bible thu ziak chi hrang hrang, a ziaktute pawh hriat ngai loh kha kan thluak a sûk tâk avângin Ralkâpa tih aiin Andrew-a tih chu kan thinlungah a lo mawi ta zawk a, Rih dil aiin Jordan luiin kan nunah hmun a chang zawk a, Prof. Siamkima phei chuan “Rih dil bo hun hun chu kan nihna leh kan pianna ram bo hun tur chu a nih si avangin ral hlentir chu phal chi a ni lo,” a lo ti thlawt a ni. Chutiang bawkin Zoram ngaih hla ai chuan Bethlehem ngaih hla,  mahni ram pawh ni lo( a awmna pawh hriat chian loh) sawi kur nguai chu vanram hnaihtirtu a lo ni leh zêl a. Kan sakhaw thar chuan Mizote thlek dân a sawi danglam dawr dawr mai a, Mizoramah chuan Mizote chu do leh nekchepin kan lo awm ta a, Mizo hnam chawisang a, ¬antute chu vanram kai lo tur pipu tuikhur dawt kan ti zel bawk si nen.

Heti zawngin sawi ve thung ila, Kristian kan nih avânga kan hmasawnna zozaite  hi, zirna te, damdawi in te, kan in leh lo, ropuina zozai te, kan inkalpawhna kawngte leh kan Television, Telephone, Computer leh a dangte hi a ropuiin a changkâng a, khawvel tukverhah kan lo dâk chhuak ta a ni. Amaherawhchu, chiang zawka ngaihtuah chuan kan in leh lo, kan silh leh fên zawng a changkang nameuh mai, kan ei leh bâr pawh a ziaawm e, mahse, i siamchhuah a nih si loh chuan intodelhna a tling lo a, hmasawnna a ni hek lo. Hmânlai chuan Herawt an siam chhuak a, la her nân an hmang a, a ram neituin a ram thil awmte a¬ang siam chhuah a ni a, intodelh a tling a ni. A hming pawh Mizo ¬awng, ‘Herawt,’ ngei mai a ni. Television, Telephone, Washing Machine te kan tihah hian Mizo ¬awng a tel em? Mi ram kutchhuak, mi ram pawisa a i lei a nih avângin i inah hmang reng mah la, hmasawnna a tling lo a ni. Hmânah chuan hmuiin la an kai a, puan an tah a, a hming chu an duh duh an phuah tawh mai a, Mizo ta a ni mai. Chutiang bawkin buh thleina ‘Thlangra’ an tah chhuak a, tûn thlengin ‘Thlangra’ Mizo ta, Mizo tah, Mizote hman a ni a, hmasawnna a ni. Bangkok kawr emaw, U.S.A ami emaw, cheng tam deuh a i lei, i hâk chuan changkânna chi khat a ni ngei mai, mahse hmasawnna a tel loh zia chu Bangkok te khân thawn chhuak ta lo se chuan khawi a kawr nge i hâk ve tâk ang? Mizorama thil siamsa châwk luh hnem hi hmasawnna a ni ngawt lo a, hmasawnna chu a ram chhungah a innghat a ni. Mahse chuvang chuan ram dang thil lakluh loh tawp tur tihna a ni lo. A ram neitute’n, a ram leilung fate’n, thiam leh deh chhuah kan nei si lo a, kan Pathian thu lah ram dang thil ni bawk si hi, a neitute ¬heuh hian an thil rawn la tliar tliar mai se zawng, Mizote hi silh tur, fen tur kan nei loin rin tur pawh kan nei dawn lo a ni. Chu chuan hma kan sawn loh zia a târ lang bawk.

Kan Zo nun zia a bo ta tawlh tawlh a, Kristian za-ah za kan inchhâl a, tumah inring tawk kan awm lo a, kan thla a muang ta lo, ‘tunge kan hlauh’ kan tih chuan Kristian tho, Mizo la intite kan la ni ta. Kristian sakhaw rawn luh hma chuan thingfâka kawngka do khân a him tawk em em. Politics-ah ni se kei ka ¬ha ber ti vek, tumah ring si lo kan bu am chûng inring lote chu Kristiante tho, ¬awng¬ai tam, thawhlawm thawh tam, vanram kal tumte kan la ni hlawm chu! ¬henkhat lah chuan kan kohhran upa te hi vanram an kai ang em? tihte an lo inrin siak nen, kan hnam chu a chhangchhe êm êm ta mai a. Isua’n kan sual a tleng fai thei kan ti a, kan lo piangthar a, kan da leh a, kan sual leh a, kan piangthar leh a, vanramah kan la kai tho kan inring ¬hin a ni. Kan pi pute nunah kha chuan an sual rah chu an mahni vêkin an seng ngei dawn a, pianthar an mamawh lo a, an nun ngil taka khalhtu an sakhua leh an hnam leh an ram an enkawlnaah khân mipui vântlâng hriat theih a pialral kal tur thliar hran theih nghal vek a ni. An biak lai Sa leh Khua an zah em em mai a, tumah an sual ngam lo zawk a ni. Kan pi pute chuan ¬awng¬ai te, Bible chhiarte tel miah lo khân an nî tin hnathawh kha an tân Pathian thu a ni a, an râl thah kha an tân Pathian thu a ni tho bawk a, an lo pian tirh phat a¬anga an thih ni thleng khân Pathian thu hlawmin an nung a, a hrang a hraiin Pathian thu an nei hran lo. An sakhua, ram, hnam a inzawm vek a, an ram tâna ¬ha lo chuan hnam tân a ¬ha lo nghal a, an sakhua a nghawng nghal zat a ni.

Kristian sakhua rawn luh tirh phat a¬angin Mizote lo nun dân zawng zawng kha ramhuai be hnam, mi lu la hnam, tualthat hnam min rawn tih sak a, an lo nun dân zawng zawng chu ramhuai biaknaah an chantir a, Bible a¬ang lo chuan nun a neih theih loh thu min rawn hrilh ta a, Bible chu kan han chhiar thiam ta a, kan Bible kan chhiar loh lai zawng chuan Pathian thu kan nei lo a, Bible tel loin khawlai kan leng a, Pathian thu tel loin office kan kal a, Pathian thu dah ¬hain politics kan khel a, Bible-in kan inphên a, a phênah thil sual chi hrang hrang kan tih pawhin Isua thisenin a tithianghlim thei an ti a, kan piangthar a, Pathian hnenah kan ¬awng¬ai chuan vânramah kan la kal thei tho dawn a ni. Kan Pathian thuah chuan Sakhua leh hnam a hrang ta a, Mizo hnam pawh a khingbâi ta a. Kristian sakhaw zirtirna a¬ang chuan pi leh pute puithuna chu âtthlâk a ni zo ta vek a, a aiawhtu thuthlung ¬ha dang, a tluk tur kan chhawp chhuak si lo a, kan Zo nun mawi chu a ral tial tial a, ‘Aw Zoram tho rawh, mu rei suh, i tân khua a tlâi ang e’ tih a ngai ta a nih hi.

Zofate chuan Mizoramah Mizo nih kan zak a, Mizote’n Mizo kan hmusit a, kan nuihsawh mêk a ni. Thil ¬hing leh mawi hnai lo sawina’n kan ¬hangtharte chuan ‘A Zo,’ tih kan hmang tak deuh deuh a. Kan hnam chu a boral a chha a ni ta! tu hnam mah hian thil changkâng lo leh mawi hnai lo sawi nân an hnam hming an chawi ve ka va ring lo em!! kan thlahtute avângin Mizo hnam nihna kan chelh ve ¬awk ¬awk a, mahse Mizo suak hlîr kan lo ni ta. Kan rilru leh ngaihtuahna ram dang daihah kan dah a, kan taksa lah Mizoramah a awm si a nih hi.

Kan biak lai, kan Pathian hian mahni hnam theihnghilh der a, amah zui tur hian min ruat bîk a rinawm loh a ni. Hnama min dintu kan Pathian hian kan hnam din khawchhuah tir a, hnam a nih zêl theih nân Mizote hnênah hian chanvo a dah tlat a ni. A chanvo hlen peih lo leh duh lo chu hnam boral a ni mai dawn si a. Eng tin nge kan tih tâk ang tih hi zawhna lian tak a ni ta.

Engkim siama dintu, a thil siam tinrêngte hmanga inpuang ¬hin Nunna Lalpa Pathian chuan hnam nihnain he Zoramah hian min din chhuak a, chu chu kan tân Pathian thua a ni a, kan chênna ram leilung hi kan Pathian thu a ni a. Tichuan ka ram, ka hnam leh min siamtu Pathian hi pumkhat niin lak hran theih a ni hek lo. Kan pipute a¬ang rêng a ‘Khuanu’ tel zela an luah ram kha, kan chênna hmun tinah Pathian nen kan cheng dun reng a. Chu kan chênchilhna ram chu hmun danga zawn chi a ni lo a, ram danga auh chi lah a ni hek lo. He kan ramah hian malsawmnain min tuam chhuak a ni. Khuanu chenchilh hnam, Zofa kan nih hriaiin, nihphung min pek, kan zai leh lâm, ¬awngte zahpui loin khawvela parchhuahpui ngam a ¬ul  a, hnam nun ze mawi, induhsakna, ngaihhnathiamna, remna leh lainatna kan lo hman ¬hinte kha Pathian thuin vawng tlat ila. Hêngte bâk kan nun chhuahpui tur thudang a awm si lo. Kumtluang pâr chuan a nihphung hai miah loin kuhmumin a pâr a lo chhuah a, mawi takin a lo pâr ¬hin. A kum lehah ‘Zamzo pârah ka chang ang’ a ti hek lo, a nih zia angin Siamtu a chawimawi a, keini Zofate pawh hian he Zoramah nihphung leh zia kan pipute a¬anga nunphung fel tak, Siamtu’n a lo dah tawh chu kan tân siamtu inpuanna a ni tih hria a, khawvel hnam tin zîngah zahpui miah lo a, huaisen taka kan din chhuahpui a ¬ul tak meuh a ni. Vawiin hun hmang mêk te leh naktûk hun hmang turte tân ‘HNAM’ hian a tihtur leh a tih loh tur chi thliar felin, inzirtir kan uar a ¬ûl a, kan ram chhan nâna nun pêk huam hnam kan nih ngai kha. Kan hmaih ¬helh ngai lo, riangvai chanhaite, Khuanu ruatsa ang ngeiin thlahtu, chhuahnaah kan dang chuang si lo le. Chuvâng chuan Nun min pe a, tîsa min buatsaihsaktu, leilung min luahtir a, malsawmna chi tinrêng a min vurtu, kan mamawh tinreng min chhawpsaktu kan Nunna Pathian(Khuanu) kan zahna leh ngaih pawimawhna lantir uar sauh sauh ila, chu chuan kan din khawchhuah vena kawng min hawn dawn a ni. Siamtu kaihhruai a leilung kan luah chhûng hun kan hman thiam dân tur min zirtira, min kaihruaitu kan pi leh pu te, nu leh pa te, ram leh hnam tâna nun pe leh nun pek huam te, midang tâna thawh hlawkte zahna chibai bûk ¬hin ila. Rah chhuah a, ei tur min petu kan chênna ram leilung hlutna leh kan ‘Nu’ a nih zia hriain zahna chibai bûk ¬hin ang u. Siamtu hming nêna in¬huizawm tlat, Siamtu chenchilh sakhua min pêk, hnam sakhuaah ngei huang khatah i awm ang u.

Aw le, a tawpna a tân chuan, Pathian inpholanna mihring, awm ¬an ni nei, tawp ni nei tura dinte hian mahni maiin nun kan nei lo a. Nun min petuin nun a pêk hmanga nung kan ni. Ei leh in tur, silh leh fên mamawh tinrêng awmna, malsawmna piallei chu min luah tir a, mihringte chu leilung kan luah chhûnga Pathian inpuanna kan ni tih kan inhriat loh chuan Nun petu hlutna a lang chhuak thei lo. Nun hmanchhuahna nungchang a pawimawh em em a, kan nunna Pathianin amah chu leilunga a inlanna tura a hman avâng leh Amah chu Pathian lanna tura buatsain mihring kan nih avângin chenpui mihring leh nung dangte chunga nun hmanchhuah tur chu midangte tâna phût lêt awm lo a, tlawmngaihna, duhsakna, lainatna, khawngaihna, hriatthiamna, hmangaihna, dikna leh huaisennate hi a ni. Hetiang nungchangah hi khawvelin Pathian leh Zo nun zia a hmu tur chu a ni.

Tichuan, he khawvela kan nihna, kan awm ve a ni tih hriatna awm chhun Mizo hnama kan lo piang chhuak hi a ni. Chuvâng chuan kan sakhua kan hloh chuan kan culture kan hloh nghal ang a, kan culture kan hloh chuan kan nihna(identity) zawng zawng kan hloh dawn a ni. Zo nun mawi khawvela hming mawi ber mai hi khawvela nung tinrêngte hian a zâr lo zo mawlh mawlh rawh se.

Thanglian, Aw…… Thanglian !

$
0
0

Source : Thangliana by Lalhruaitluanga Ralte

“Thangliana leh Dari chanchin hi a lungchhiatthlak a ni. Kum thum emaw chauh an innei hman a, dam chhunga inhmu leh tawh ngai lo turin an inthen hlen a tul ta si a !

“Mi za tam mah ni sela,

Ka chuan ang dawnlung chungah,

Khu khu kawrvai Thangdanga lenna.” 

tiin Dari lungleng hian kum 1874 thal lai khan a pasal Sap rama haw bo hlen ta ngaiin a lo phuah a.

Sirte tlang atangin khawthlang lama Khawthlang tupui luang kawi nguai mai chu a thlir a. Lo sul haw hun a lo ni a, rala mite chu an lawmte nen hlim takin an haw dial dial a. Lawm nei lo pawh nupain an inchhawm haw hnak hnak hlawm a ni.

Dari chu nuthlawi a ni satliah mai lo va, mingo nupui hlui a nih avangin thenkhat chuan an lungten a ni. Lawm tur a hmu ve lo va, amahin khawhar takin a feh thin a. Kutni-vang-thlaah pawh mi te chuan chhungkuain kut sa duhtawkin an ei a,Dari erawh chu inthlahrung reng rengin mi hmel eng hmu ngam lovin a tawmim thin.

Kum 1873 kum tawpa a pasal a hmangaih em emin Sap rama a hawsan tak atang  khan an chenna Sirte tlangah pawh awm zui lovin an khua lungchemah a let leh a, a nu leh a pa tar tawh tak a dawm hlum hnuah a laizawn, pasal sun tawh, fa nei lo nen in khatah an khawsa dunin an intuamhlawm tawn ta a ni.

Vanneihthlak takin an khaw pasalthain nupuiah a nei leh a, mahse fa an nei lo leh zel a. A pasal hi a sun leh a, a laizawnnu hmeithai tho nen chuan fahrah pahnih chawmin an intihlim ve thin a ni.

Kum 1915-a Pu Buanga zinin Lungchemah Dari hi a va tlawh chhuak a, a pasal hlui Thangliana a lo la hmangaih zia a va hrechhuak a ni. Dari chuan a Sap pasal Thangliana ruang khuh nan a puanthulkhung, ‘zawlpuan’  mawi tak phawrhin Pu Buanga a pe a. Sap rama a pasal hlui Thangliana pek sak turin a lo ngen a ni.

Pu Buanga chuan Sap ramah a hawn a, Dari ngen leh beisei ang ngeiin a puan hawn thlak chu Thangliana in Parkhurst-ah a va pe ta a ni.”

P.S : He lehkhabu hi a ziaktupa hian kum 15 chhung teh meuh a lo chhui tawh a ni a, a ngaihnawm hle mai. Chhiar ngei ngei chi a ni. Comments lamah kan la sawi zau aniang chu.

Viewing all 129 articles
Browse latest View live